18. Vụ án Lê Văn Duyệt
Lê Văn Duyệt là con của Lê Văn Toại, sinh quán là Mỹ Tho (Tiền
Giang) nhưng tổ tiên vốn người Quảng Ngãi. Lê Văn Toại có tất cả bốn
người con trai, Lê Văn Duyệt là con trưởng. Sử cũ mô tả rằng Lê Văn
Duyệt người thấp bé nhưng lại có sức mạnh hơn người. Ông được coi là
hoạn quan nhưng ngay khi mới sinh ra, ông đã là người thuộc loại ái nam ái
nữ chứ không phải là chịu hoạn khi làm quan. Năm 1780, khi Nguyễn Phúc
Ánh lên ngôi vương ở Gia Định. Lê Văn Duyệt (lúc này mới 16 tuổi) được
chọn làm quan Thái giám. Từ đó trở đi, cuộc đời của Lê Văn Duyệt gắn bó
chặt chẽ với Nguyễn Phúc Ánh. Nhờ có biệt tài cầm quân, Lê Văn Duyệt
dần dần trở thành một võ tướng xuất sắc. Điều này, chính Nguyễn Phúc
Ánh cũng không ngờ. Lê Văn Duyệt được Nguyễn Phúc Ánh tin cậy mà
giao việc chỉ huy Tả quân
, đồng thời, nhiều phen trao quyền Tiết chế
điều khiển cả các danh tướng như Nguyễn Văn Thành, Lê Chất … Khi
Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi Hoàng đế, lấy hiệu là Gia Long. Lê Văn Duyệt
được trao phó rất nhiều trọng trách, trong đó, trọng trách mà Lê Văn Duyệt
đảm nhận lâu dài nhất là Tổng trấn Gia Định, tức đứng đầu toàn bộ hệ
thống chính quyền của triều Nguyễn ở vùng Nam Bộ ngày nay. Sau khi Lê
Văn Duyệt mất (30-7-1832), chức Tổng trấn Gia Định bị bãi bỏ, Gia Định
được chia làm sáu tỉnh (gọi là Nam Kì lục tỉnh), mỗi tỉnh có một tổ chức
chính quyền trực thuộc hẳn vào triều đình trung ương.
Suốt một đời làm quan, hẳn nhiên là cũng có lúc Lê Văn Duyệt bị phạm
lỗi, nhưng mức độ nặng nhất thì cũng chỉ là phê bình, nhưng khi đã nhắm
mắt xuôi tay, Lê Văn Duyệt lại bị xét xử với một bản án hết sức nặng nề.
Vụ án Lê Văn Duyệt có nguồn gốc trực tiếp từ cuộc khởi binh của con nuôi
Lê Văn Duyệt là Lê Văn Khôi tại Gia Định, sau khi Lê Văn Duyệt đã qua
đời. Mặc dù không hề can dự, và mặc dù việc Lê Văn Khôi khởi binh cũng
có phần vì những hành vi ngang ngược của các quan lại do triều đình phái
đến, nhưng Lê Văn Duyệt vẫn bị coi như là thủ phạm chính. Sau nhiều
phen bàn nghị, Lê Văn Duyệt bị xử với 7 tội đáng chém, hai tội đáng đem
đi treo cổ, ngoài ra, còn nhiều hình phạt khác nữa. Bản án Lê Văn Duyệt
