02. Chuyện Thái Sư Trần Thủ Độ
Trần Thủ Độ (1194-1264) là người có công rất lớn trong việc dứt bỏ nhà
Lý đã tàn tạ mà lập ra triều Trần (1225-1400). Hậu thế mãi mãi ghi nhớ câu
nói thể hiện khí phách hiên ngang đáng kính của ông trong cuộc kháng
chiến chống quân Mông Cổ xâm lăng lần thứ nhất: “Đầu thần chưa rơi
xuống đất, bệ hạ chớ có lo gì”; nhưng ít ai chú ý đến những chi tiết rất độc
đáo khác trong lí lịch cuộc đời của nhân vật lịch sử này. Xin được mạo
muội bổ khuyết bằng lời dịch một đoạn ghi chép của sách Đại Việt sử kí
toàn thư (bản kỉ, quyển 5, tờ 28-b và 29 a) như sau:
“Thủ Độ tuy không có học vấn nhưng tài trí hơn người, làm quan triều
Lý được mọi người suy tôn. Thái Tôn lấy được thiên hạ đều nhờ vào mưu
sức của ông cả, vì thế, ông được nhà nước dựa cậy, quyền át cả vua. Bấy
giờ có kẻ đàn hặc ông, vào gặp Thái Tông, khóc mà nói rằng: “Bệ hạ còn
thơ ấu mà Thủ Độ thì quyền át cả vua, xã tắc rồi sẽ ra sao?”, Thái Tông lập
tức ra lệnh cho xe ngựa đến dinh Thủ Độ, bắt cả người đàn hặc ấy đem theo
và kể hết những lời người ấy nói cho Thủ Độ biết. Thủ Độ trả lời rằng:
“Quả có đúng như những lời hắn nói thật”. Xong, đem tiền lụa mà thưởng
cho.
Linh Từ Quốc Mẫu có lần ngồi kiệu đi qua thềm cấm
, bị quân hiệu
ngăn lại, về dinh khóc kể với Thủ Độ rằng: “Mụ này làm vợ ông mà bị bọn
quân hiệu khinh nhờn đến thế ư?”. Thủ Độ tức giận liền sai người đi bắt
người quân hiệu kia. Người quân hiệu ấy nghĩ rằng mình chắc là phải chết.
Đến nơi, Thủ Độ vặn hỏi trước mặt Linh Từ, người quân hiệu ấy cứ theo sự
thực mà trả lời. Thủ Độ nói: “Ngươi ở chức thấp mà giữ được luật pháp, ta
còn trách gì được nữa”. Nói xong, đem vàng lụa thưởng cho.
Có lần Thủ Độ đi duyệt định hộ khẩu, bà Quốc Mẫu xin riêng cho một
người được làm chức Câu đương, Thủ Độ gật đầu rồi ghi rõ họ tên quê
quán người đó. Khi xét duyệt đến xã ấy, liền hỏi tên nọ ở đâu, người đó
mừng rỡ chạy đến. Thủ Độ bảo hắn: “Ngươi vì có Công chúa xin cho được
làm Câu đương, không thể ví như những Câu đương khác được, phải chặt
