03. Hội thề đền thờ núi Đồng Cổ
Núi Đồng Cổ cũng tức là núi Khả Phong, là một ngọn núi ở Thanh Hóa.
Người xưa cho rằng trên núi Đồng Cổ có vị thần rất thiêng, từng giúp vua
Lý Thái Tổ (1010-1028) đánh thắng quân Chiêm Thành (năm 1020), lại
còn thác mộng mà báo cho Lý Thái Tông (1028-1054) biết trước loạn Tam
vương (tức việc Vũ Đức Vương, Đông Chinh Vương và Dực Thánh Vương
giành ngôi vua với Thái tử Lý Phật Mã vào tháng 2 năm 1027), bởi vậy,
triều Lý đã cho xây đền thờ thần núi Đồng Cổ ở ngay trong kinh thành
Thăng Long, dân quen gọi là đền thờ Đồng Cổ. Hội thề đền Đồng Cổ được
nhà Lý tổ chức khá đều. Đến thời Trần, vào năm Đinh Hợi (1227), vua
Trần Thái Tông mới bắt đầu tuyên bố các khoản minh thệ rõ ràng. Sách Đại
Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển 5, tờ 4b) chép rằng:
“Hằng năm, vào ngày mồng 4 tháng 4, Tể tướng và trăm quan đến chực
ở ngoài cửa thành từ lúc gà gáy, đến tờ mờ sáng thì tiến vào triều. Vua ngự
ở cửa Hữu Lang điện Đại Minh, trăm quan mặc nhung phục, lạy hai lạy rồi
lui ra. Ai nấy đứng thành đội ngũ, sắp nghi trượng mà theo hầu ra cửa Tây
thành, vào đền thờ núi Đồng Cổ, họp nhau uống máu ăn thề. Quan Trung
thư kiểm chính tuyên đọc lời thề rằng: “Làm tôi tận trung, làm quan trong
sạch, ai trái lời thề này xin thần minh giết chết”. Đọc xong, Tể tướng sai
đóng cửa để điểm danh, người vắng mặt phải phạt năm quan tiền. Ngày
hôm ấy, trai gái bốn phương đứng chật ních bên đường để xem như một
ngày hội lớn”.
Lời bàn
Hội thề vốn là một trong những tập tục đã có từ lâu, quy mô lớn nhỏ
khác nhau, nghi thức muôn vẻ khác nhau cũng đều có cả. Từ thời Lý, hội
thề trở thành một nghi lễ quốc gia, đặc biệt hơn chăng thì cũng là ở chỗ
này.
Xưa, việc nhờ thần linh chứng giám hoặc can thiệp là điều binh thường.
Thề làm tôi tận trung, làm quan trong sạch là lời thề trang nghiêm và đáng
kính, chẳng thể vì chút vỏ mê tín bao bọc ở phía ngoài mà coi thường được.
