70. Sự mẫn cảm của Gia Từ Hoàng Hậu
Gia Từ Hoàng hậu vốn người họ Lê, là em họ của Hồ Quý Ly. Năm Quý
Sửu (1373), bà được vua Trần Duệ Tông sách phong làm Hoàng hậu. Đến
năm Đinh Tị (1377), Duệ Tông đem quân đi đánh Chiêm Thành, thua trận,
chết trong đám loạn quân. Được tin này, bà Gia Từ Hoàng hậu liền cắt tóc
đi tu, còn Thượng hoàng Trần Nghệ Tông thì quyết định lập con trưởng của
Duệ Tông là Thái tử Hiện lên ngôi Hoàng đế. Đó là vua Trần Phế Đế
(1377-1388). Thái tử Hiện lúc này mới được 16 tuổi, tài chưa đủ để cứu
vãn cơ nghiệp đế vương họ Trần đang trên đà sụp đổ. Biết rõ điều đó, bà
Gia Từ liền hết lời can ngăn, than khóc van xin Thượng hoàng Trần Nghệ
Tông đừng đưa con bà lên ngôi, nhưng Thượng hoàng không nghe. Sách
Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển 8, tờ 13 a) chép rằng:
“Hậu từ chối không được, bèn khóc lóc nói với những người thân thích
rằng, con ta phúc bạc, khó lòng gánh vác nổi trách nhiệm lớn, nó đến phải
tai họa vì việc đó thôi. Tiên hoàng xa lìa cõi thế, kẻ chưa chết này chỉ muốn
chết theo, không muốn trông thấy việc đời nữa, huống chi lại phải nhìn thấy
con mình sắp bị nguy hiểm nữa”.
Lời tiên đoán của bà quả không sai. Hai năm sau khi bà mất, chính
Thượng hoàng Trần Nghệ Tông vì nghe lời xúi giục của Hồ Quý Ly mà bắt
giam Trần Phế Đế, giáng làm Linh Đức Công, sau lại còn ép phải thắt cổ tự
tử chết một cách thê thảm.
Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: “Linh Đức được lập nên là do Nghệ hoàng, bị
phế bỏ cũng do Nghệ hoàng. Trước, (Nghệ hoàng) bất chấp lời can của
Hoàng hậu Lê thị (tức bà Gia Từ) là vì nghĩa, sau nghe lời gièm của Quý
Ly là vì tư tình. Thế thì trước lập nên sao mà sáng suốt, sau phế bỏ sao mà
ngu tối thế. Lại còn ép thắt cổ Linh Đức thì quá lắm”.
Lời bàn
Có bao nhiêu người bước vào hoạn lộ thì cũng gần như có bấy nhiêu
người khát khao được thăng quan tiến chức. Có bao nhiêu người được
thăng quan tiến chức thì cũng gần như có bấy nhiêu người hả dạ mừng vui.
