14. Đinh Lễ và Nguyễn Xí với cái giá của một bài học
Đinh Lễ người Lam Sơn (Thanh Hóa), sinh năm nào không rõ, chỉ biết
mất vào năm 1427. Ông là cháu gọi Lê Lợi bằng cậu, tham gia phong trào
Lam Sơn ngay từ những ngày đầu, là người chỉ huy trận tấn công vào Diễn
Châu và vào Thanh Hóa, là một trong những vị tướng có vai trò rất quan
trọng trong trận quyết chiến Tốt Động-Chúc Động. Bởi có nhiều công lao
lớn, ông được đổi gọi là họ Lê, sử cũ vì thế mà thường chép là Lê Lễ.
Nguyễn Xí (1397-1465) người đất Thượng Xá, Chân Phúc, nay là huyện
Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Năm lên 9 tuổi, Nguyễn Xí mồ côi cha, được
người anh đem ra Thanh Hóa rồi được Lê Lợi nuôi trong nhà. Năm 1418,
ông tham gia khởi nghĩa Lam Sơn, mau chóng trở thành một trong những
vị tướng có tài. Cùng với nhiều người khác, ông cũng được đổi họ thành họ
Lê.
Trải mười năm chinh chiến, Đinh Lễ và Nguyễn Xí đánh đâu thắng đó
nên càng về sau càng hay khinh địch. Vì lẽ này, hai ông đã phải trả một cái
giá quá đắt cho sự chủ quan của mình. Sách Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ,
quyển 10, tờ 30a-b) chép:
“Trước đó, ngày mồng 8 (tháng 6-1427 – ND), Tư không là Lê Lễ cùng
Thượng tướng là Lê Xí đánh nhau với quân Minh ở My Động (nay là xã
Hoàng Mai, ngoại thành Hà Nội – ND). Lễ tử trận. Hôm ấy, Vương Thông
cho quân tinh nhuệ từ trong thành (Đông Quan) ra đánh Thái giám Lê
Nguyễn ở Tây Phù Liệt. Nguyễn cố giữ thành để đánh trả. Vua vội sai Lê
Lễ và Lê Xí đem hơn 500 quân Thiết Đột đến giúp, đuổi giặc tới My Động.
Vương Thông thấy Lễ ít quân mới quay lại đánh ép vào. Lễ và Xí cưỡi voi,
ra sức mà đánh nhưng rồi voi bị sa lầy nên cả hai bị quân Minh bắt sống
đem vào thành Đông Quan. Lễ không chịu khuất phục, bị giết chết ngay,
còn Xí thì nhân cơ hội đêm ấy mưa gió, dùng kế đánh lừa kẻ canh giữ mà
chạy thoát được. Xí về ra mắt Vua ở dinh Bồ Đế, Vua thấy liền kêu to lên
rằng: “ Ngươi sống lại đấy ư?”.
