“Đến đây, Trịnh Tạc được tiến phong làm Thái úy, giữ chính quyền trong
nước, khiến bọn (Trịnh) Lịch và (Trịnh) Sâm mất hết hi vọng, bèn cất quân
nổi loạn. (Trịnh) Tráng sai (Trịnh) Tạc đem quân đi đánh, bắt được Trịnh
Lịch, còn Trịnh Sầm thì bỏ chạy vào Ninh Giang. (Trịnh) Tráng sai Thái
bảo là Trịnh Trượng đuổi, đến Chúc Sơn
thì bắt được, giải về kinh đô.
Bọn Lịch và Sầm đều bị giết chết”.
Chép đến đây, các tác giả của sách Khâm định Việt sử thông giám cương
mục đã hạ bút viết lời phê như sau:
“Gia đình bọn bầy tôi phản nghịch bao giờ cũng sinh ra những đứa con
phản nghịch. Có thể nói rằng, họ Trịnh là dòng họ đời nọ thừa kế ác nghiệp
của đời kia”.
Lời bàn
Trịnh Tráng không tin trăm họ yên bề chịu đựng nên mới chia con đi trấn
giữ các nơi, thế là chí phải. Con người ấy đang ngồi trên đống lửa, và cũng
công khai thừa nhận rằng mình đang ngồi trên đống lửa, chứ chẳng hề màu
mè bảo rằng mình đang ngồi trên nhung lụa mát mẻ và êm ái. Tiếc thay,
Trịnh Tráng đã trao niềm tin sai địa chỉ, đến nỗi, chỉ chút xíu nữa là ngậm
hờn nuốt tủi mà về với suối vàng.
Cứ theo sử cũ mà lần, thì đời ông của Trịnh Tráng là Trịnh Kiểm đã
tranh đoạt chức quyền của em vợ, đời cha của Trịnh Tráng là Trịnh Tùng đã
tranh đoạt chức quyền của anh là Trịnh Cối, vậy thì đời con của Trịnh
Tráng là Trịnh Lịch, Trịnh Sầm … có tranh đoạt chức quyền với anh là
Trịnh Tạc, thì cũng là … huyết thống di truyền đó thôi. Các tác giả sách
Khâm định Việt sử thông giám cương mục rõ ràng là không hề sai khi viết
lời nghiêm phê như đã trích dịch ở trên.
Trịnh Lịch và Trịnh Sầm bị giết vì can tội phản nghịch chăng? Quả có
vậy thật, nhưng suy cho cùng thì người tạo ra hình hài và người tạo ra nhân
cách cho họ cũng đều là Trịnh Tráng đó thôi. Cứ ngẫm mà xem!
