Vấn đề thứ 5: Gieo nhân nào gặt
quả ấy
Những điều họ nói với bạn
Adam Smith có một câu nói nổi tiếng: “Không phải xuất phát từ sự từ bi
của người bán thịt, người bán bia, hay người bán bánh mì mà chúng ta có
được bữa tối, mà xuất phát từ mối quan tâm của họ đến lợi ích riêng của
chính họ”. Thị trường khai thác rất tốt năng lực của các cá nhân ích kỷ chỉ
nghĩ đến bản thân (và cùng lắm là nghĩ đến gia đình họ) để tạo ra sự cân đối
xã hội. Nền kinh tế chỉ huy duy ý chí thất bại bởi vì nó đã phủ nhận bản
năng này của con người và điều hành nền kinh tế với giả định rằng tất cả
mọi người đều không ích kỷ, hoặc ít nhất là rất vị tha. Chúng ta phải giả
định điều tồi tệ nhất về con người (ví dụ họ chỉ nghĩ về bản thân mình), nếu
chúng ta muốn xây dựng một hệ thống kinh tế bền vững.
Những gì họ không nói với bạn
Tính tư lợi là một đặc điểm mạnh nhất tồn tại ở hầu hết mọi người. Tuy
nhiên, nó không phải là xu hướng duy nhất của chúng ta. Nó thường không
phải là động cơ chính của chúng ta. Thật vậy, nếu thế giới đầy rẫy các cá
nhân vụ lợi được tìm thấy trong sách giáo khoa kinh tế, nó sẽ bị trì trệ bởi vì
chúng ta sẽ phải dành phần lớn thời gian để gian lận, cố gắng bắt những kẻ
gian lận, và xử phạt những kẻ bị bắt. Thế giới hoạt động như nó vốn có bởi
vì con người không phải là các cá nhân hoàn toàn tư lợi như kinh tế học thị
trường tự do đã nhận định. Chúng ta cần phải thiết lập một hệ thống kinh tế
khai thác triệt để các động cơ khác của con người và thu được lợi ích tốt
nhất từ con người trong khi vẫn thừa nhận rằng mọi người thường rất ích
