Khi còn là đứa trẻ thơ, con người chỉ biết về bản thân, sau đó
dần dần mở rộng ý thức, để nhận biết về những người thân, như
cha mẹ anh chị em, rồi biết họ hàng, bạn bè. Đến khi trưởng
thành ý thức về bản ngã được xác định rõ ràng đầy đủ hơn về hai
thế giới vật chất và tinh thần của riêng mình, trên cơ sở đó mở
rộng phạm vi liên quan đến gia đình sự nghiệp, nghề nghiệp, công
ty tập đoàn, khu vực, dân tộc, đất nước, xã hội, đến lúc đó, có thể
coi ý thức đã hoàn chỉnh, và đạt độ chín.
(2) Đạt độ chín về quan hệ với cộng đồng
Từ nhận thức về bản thân mở rộng ra đến cộng đồng, gắn bó
với mọi người chung quanh bằng mối quan hệ đồng cảm thân
mật, không có những hành động hoặc lời nói xâm hại đến người
khác, không nói xấu, khích bác, không ghen ghét, khiêu khích, thù
hận mà biết tôn trọng giúp đỡ, khoan dung với người khác, xây dựng
các mối quan hệ đặc biệt như bạn bè, yêu đương giữa nam và nữ,
mong muốn mọi người đối xử với mình như mình đối xử với mọi
người.
(3) Ổn định về mặt tình cảm
Biết xử lý thỏa đáng các mặt biểu hiện tình cảm như yêu ghét, sợ
hãi, căm giận, xúc động…, không đè nén, cũng không buông thả,
không để cho tình cảm phát triển thành bệnh hoạn về tinh thần,
không để các biểu hiện tình cảm bất thường của mình ảnh hưởng tới
những người xung quanh, hoặc môi trường xung quanh. Khi gặp cảnh
ngộ khó khăn bất trắc, khi không thỏa mãn ước mơ, nguyện vọng,
thì có sức chịu đựng kiềm chế, không than thân trách phận, cũng
không oán trách người khác, từ trong thất bại biết rút ra bài học để
tự cảnh tỉnh, tiếp tục phấn đấu vươn lên. Biết kiên nhẫn chờ đợi
hoặc chủ động tạo ra thời cơ, tìm cách giải quyết vấn đề, biết duy
trì tinh thần hăng hái, khắc phục tâm trạng chán nản thất vọng.
