Dostoevsky
Anh em nhà Caramazov
Dịch giả: Phạm Mạnh Hùng
Chương 5
Viên đại pháp quan tôn giáo
Ở đây không thể không có lời nói đầu, lời nói đầu cho tác phẩm văn học ấy
mà, hừm. - Ivan bật cười. - Tôi thì có biết sáng tác quái gì đâu! Này nhé,
chuyện của tôi xảy ra vào thế kỷ mười sáu hồi ấy trong các tác phẩm thơ có
cái thông lệ là đưa các lực lượng thượng giới xuống trần thế. Tôi không nói
về Dante. Các tu sĩ giới luật học ở Pháp và các thầy tu ở các tu viện thường
tổ chức những cuộc trình diễn đưa lên sân khấu cả Madona, các thiên thần,
các thánh, Chúa Kito và cả Đức Chúa cha. Tất cả những trò đó đều ngây
ngô. Trong "Notre Dam de Paris"(1) của Victor Hugo, để mừng ngày sinh
của thái tử Pháp, dưới triều Louis XI, trong phòng khánh tiết của toà thị
chính, người ta đã cho dân chúng xem một cuộc trình diễn không mất tiền,
có ý nghĩa răn dạy, nhan đề là "Le bon jugement de la trèm sainte ét
graorieuse Vierge Marie"(2). Ở Moskva của chúng ta, trước thời Petr đại
đế, đôi khi cũng có những buổi diễn kịch gần như thế, đề tài rút từ Cựu
ước. Nhưng, ngoài những buổi diễn kịch, trên toàn thế giới hồi ấy có nhiều
truyện và thơ mà nhân vật hành động, tuỳ theo sự cần thiết, là các thánh,
các thiên thần và mọi thiên binh thiên tướng. Trong các tu viện của chúng
ta, người ta cũng dịch, chép lại và thậm chí sáng tác những bản trường ca
như thế mà là từ lời kỳ Tarta thống trị kia. Chẳng hạn, có một bản trường ca
của tu viện dĩ nhiên dịch từ tiếng Hy Lạp): "Hành trình của Đức Mẹ qua
con đường đau khổ", với những cảnh tượng và sự can đảm không kém gì
tác phẩm của Dante. Đức Mẹ xuống thăm địa ngục, tổng thiên thần Misel
đưa Đức Bà đi xem những khổ hình. Đức Mẹ nhìn thấy những kẻ tội lỗi và
những khổ hình mà họ phải chịu đựng. Ngoài những cái khác, ở đây có một
loại người phạm tội rất đáng chú ý, ở trong một cái hồ rực lửa: trong số họ
có những kẻ chìm nghỉm đến nỗi không thể nổi lên được nữa, đấy là những
