Nhân tiện tôi xin nói qua một nhận xét cực kỳ quan trọng đối với chúng ta
để hiểu thực chất tình cảnh lúc ấy của bị cáo: người đàn bà ấy, tình yêu ấy
của anh ta, cho đến tận phút cuối cùng, thậm chí đến tận lúc bị bắt, vẫn là
không thể với tới được, mặcdù anh ta hết sức thèm muốn, nhưng vẫn không
thể với tới được. Nhưng tại sao, tại sao anh ta không tự sát ngay khi đó, tại
sao anh ta lại gác dự định của mình lại và thậm chí quên cả súng để ở đâu?
Chính là vì thèm khát tình yêu và hy vọng thoá mãn nguyện vọng ngay lúc
ấy, ngay tại đây đã kìm giữ anh ta. Trong bữa tiệc say sưa, anh bị cột chặt
vào người yêu, lúc đó cùng đánh chén với anh, nàng càng kiều diễm và hấp
dẫn hơn bao giờ hết, anh ta không rời khỏi nàng, chiêm ngưỡng nàng, tan
biến đi trước nàng. Nỗi thèm khát hừng hực có thể đè bẹp giây lát không
chỉ nỗi sợ bị bắt, mà cả sự cắn rứt lương tâm! Nhưng chỉ giây lát thôi, ôi,
giây lát thôi.
Tôi tưởng tượng thấy trạng thái tâm hồn kẻ phạm tội lúc bấy giờ hiền nhiên
bị nô lệ vào ba yếu tố chế ngự anh ta hoàn toàn: thứ nhất, là hơi men ngây
ngất và sự huyên náo, tiếng giậm chân khiêu vũ, tiếng hát chói tai và nàng,
nàng, rượu vang làm mặt nàng đỏ ứng, nàng ca hát và khiêu vũ, say ngây
ngất và cười nói với chàng? Thứ hai là mơ ước xa xôi khích lệ rằng kết cục
ác hại còn xa, ít ra là không gần, hôm sau, sáng hôm sau người ta có đến
bắt mới đến. Như vậy là còn mấy giờ, như thế là nhiều lắm, nhiều lắm rồi.
Mấy tiếng đồng hồ có thể nghĩ ra nhiều điều. Tôi tưởng tượng rằng ở anh ta
có thể xảy ra điều gì giống như khi tên phạm tội bị dẫn đi hành hình, tới giá
treo cổ: phải đi qua dãy phố rất dài, mà đi rất chậm, trước mắt hàng ngàn
người, rồi rẽ sang phố khác và chỉ ở cuối dãy phố khác ấy mới đến cái bãi
ghê rợn. Tôi có cảm giác rằng khi mới bắt đầu chuyến đi, tội nhân ngồi trên
chiếc xe ô nhục, hắn phải cảm thấy trước mặt mình là cả cuộc đời bất tận.
Nhưng nhà cửa lùi xa, cỗ xe vẫn tiếp tục lăn bánh, ồ, không sao, đến chỗ rẽ
sang phố thứ hai còn xa lắm, hắn vẫn phấn chấn nhìn bên phải bên tôi, và
nhìn hàng ngàn người tò mò thản nhiên chú mục vào hắn, hắn vẫn mường
tượng mình là một người cũng như họ. Nhưng rồi đến lúc rẽ sang phố khác,
