thường xảy ra với những người quá đau khổ): nếu vậy thì sao? Tình yêu
của ta có còn không? Thế rồi, Cha tưởng tượng xem, con đã rùng mình mà
quyết định: nếu có cái gì có thể làm nguội lạnh tức khắc tình yêu "trong
hành động" của con đối với nhân loại thì đấy chỉ là sự vô ơn. Tóm lại, con
làm việc để được trả công, con đòi phải trả công ngay, nghĩa là phải được
khen ngợi, tình yêu phải được đền đáp bằng tình yêu!
Bà ta đang phẫn kích, hết sức thành thật tự đả kích, nói xong bà nhìn
trưởng lão với vẻ kiên quyết như khiêu khích.
- Thật đúng hệt như một ông bác sĩ đã có lần kể với Cha, tuy đã lâu lắm rồi.
- Trưởng lão nói - ông ta là một người đứng tuổi và hiển nhiên là thông
minh. Ông ta nói cũng thắng thắn như con, tuy bằng giọng bông đùa, nhưng
bông đùa một cách đau xót: tôi yêu nhân loại, ông ta nói, nhưng tôi ngạc
nhiên về chính bản thân tôi: tôi càng yêu nhân loại nói chung thì lại càng ít
yêu con người nói riêng, tức là tách bạch ra từng người riêng rẽ. Những lúc
mơ ước nhiều khi tôi đã có nhưng dự định say mê phụng sự nhân loại và có
lẽ tôi thực sự muốn lên cây thập giá chịu tội thay cho mọi người, nếu như
bỗng nhiên cần phải như vậy, thế nhưng tôi lại không thể sống chung với
bất kỳ ai trong một căn phòng, kinh nghiệm cho tôi biết như vậy. Hễ người
khác đến gần tôi một chút là cá tính người đó đè nén tự ái của tôi và chèn
ép tự do của tôi. Trong hai mươi tư giờ tôi có thể căm ghét ngay cả một
người ưu tú nhất: người này thì ăn quá lâu, người kia thì xổ mũi hắt hơi liên
miên. Tôi trở thành kẻ thù của mọi người, ông ta nói, hễ họ tiếp xúc với tôi.
Nhưng ngược lại, bao giờ cũng thế, tôi càng thù ghét từng người riêng biệt
thì tình yêu nhân loại nói chung của tôi càng nồng cháy. Nhưng vậy thì làm
thế nào?
