– Không, không, bây giờ ta chỉ làm dấu thánh cho con thôi, nào, ngồi
xuống. Này nhé, bây giờ con sẽ thích thú, mà chính là về một đề tài con ưa
thích. Con sẽ tha hồ mà cười. Con lừa cái Balaam
của chúng ta đã bắt đầu
nói, mà nói ra nói kia chứ!
Con lừa Balaam là thằng hầu Smerdyakov. Nó còn trẻ, mới hai mươi
tư, tính tình rất khó gần và lầm lì. Không phải là nó thô lậu hay có điều gì hổ
thẹn, không, trái lại nó ngạo mạn và dường như khinh miệt cả thiên hạ.
Nhưng không thể không nói đôi lời về nó, mà chính là lúc này. Nó được
Marfa Ignatyevna và Grigory Vasilyevich nuôi dạy, nhưng lớn lên nó là đứa
trẻ “hết sức vô ơn”, nói như Grigory, nó thích lánh riêng một mình, ẩn trong
xó tối nhìn đời. Thuở bé nó rất thích treo cổ mèo, rồi làm lễ chôn cất hẳn
hoi. Nó choàng tấm khăn trải giường lên người làm áo thụng thầy tu, vừa hát
vừa đưa đi đưa lại cái gì đó trên xác con mèo như chao bình hương. Việc đó
nó làm lén lút, giấu rất kín. Có lần Grigory bắt được nó đang làm cái trò ấy
và quật nó một trận rất đau. Suốt tuần nó chúi vào một xó nhà và gườm
gườm nhìn ra. “Nó không yêu chúng ta, con quái vật này, – Grigory nói với
Marfa Ignatyevna, – mà nó cũng chẳng yêu ai. Mày mà là người ư, – đột
nhiên lão nói thẳng với Smerdyakov, – mày không phải là người, mày từ hơi
ẩm nhà tắm mà nảy nòi ra, thế đấy...” Sau này mới rõ rằng Smerdyakov
không bao giờ tha thứ cho lão những lời đó. Grigory đã dạy cho nó biết đọc
và đến năm nó mười hai tuổi, lão bắt đầu dạy nó sự tích Kinh Thánh. Nhưng
đấy là việc làm công cốc. Có lần, mà mới chỉ trong buổi học thứ hai hay thứ
ba, thằng bé bỗng nhếch mép cười mỉa mai.
– Mày cười cái gì? – Grigory hỏi, hầm hè nhìn nó qua cặp kính.
– Không ạ. Chúa Trời tạo ra thế giới trong ngày đầu, còn mặt trời, mặt
trăng và sao thì đến ngày thứ tư mới tạo ra. Vậy ngày đầu tiên lấy đâu ra ánh
sáng?
Grigory ngây người. Thằng bé nhìn thầy với vẻ giễu cợt. Ngay trong
ánh mắt của nó đã có cái gì cao ngạo. Grigory không nén nổi. “Ánh sáng ở
