CHÚ THÍCH
1 "Gia đình thần thánh, hay là Phê phán sự phê phán có tính phê phán. Chống Bru-nô Bau-ơ và đồng bọn" là tác phẩm đầu
tiên do C.Mác và Ph. Ăng-ghen cộng tác viết ra. Tác phẩm này được viết vào khoảng tháng Chín đến tháng Mười một
1844 và xuất bản vào tháng Hai 1845 ở Phran-phuốc trên sông Mai-nơ.
"Gia đình thần thánh" là tên gọi hài hước đặt cho anh em Bau-ơ và bọn theo đuôi họ tụ tập quanh tờ "Allgemeine
Literatur - Zeitung" ("Báo văn học phổ thông"). Trong cuốn sách này, Mác và Ăng-ghen đã bác bỏ anh em Bau-ơ và
những người khác thuộc phái Hê-ghen trẻ (hoặc phải Hê-ghen tả), đồng thời cũng phê phán cả triết học duy tâm của
chính Hê-ghen.
Ngay từ mùa hè 1842, khi thành lập ở Béc-lin cái gọi là "Phái tự do", Mác đã bất đồng ý kiến nghiêm trọng với
phái Hê-ghen trẻ. Tháng Mười 1842 Mác biên tập cho báo "Rheinische Zeitung" ("Báo sông Ranh") là tờ báo mà hồi
bấy giờ có một số phần tử thuộc phái Hê-ghen trẻ ở Béc-lin tham gia, Mác phản đối đăng trên báo này những bài
trống rỗng và phù phiếm xa rời cuộc sống thực tế và chìm đắm trong cuộc tranh luận triết học trừu tượng do "Phái tự
do" nêu ra. Trong hai mươi năm trời sau khi Mác đoạn tuyệt với "Phái tự do" thì sự bất đồng ý kiến về lý luận và
chính trị giữa Mác, Ăng-ghen với phái Hê-ghen trẻ đã trở nên hết sức sâu sắc và không thể dung hoà được. Điều đó
không những chứng tỏ rằng Mác và Ăng-ghen đã chuyển từ chủ nghĩa duy tâm sang chủ nghĩa duy vật, từ chủ nghĩa
dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa cộng sản, mà còn nói lên rằng anh em Bau-ơ và bọn theo đuổi họ bấy giờ đã thoái
hoá rồi. Trên tờ "Allgemeine Literatur-Zeitung", Bau-ơ và nhóm của y đã vứt bỏ "xu hướng cấp tiến năm 1842" và
"Rheinische Zeitung" là tờ báo biểu hiện rõ nhất xu hướng cấp tiến đó; chúng đã rơi vào chủ nghĩa duy tâm chủ quan
tầm thường và thối nát, cổ động cho thứ "lý luận" chủ trương rằng chỉ có những cá nhân kiệt xuất tức kẻ thể hiện
"tinh thần", "sự phê phán thuần tuý" mới là người sáng tạo ra lịch sử, còn quần chúng, nhân dân dường như chỉ là một
chất liệu thiếu sức sống, là vật trở ngại trong quá trình lịch sử.
Để bóc trần tư tưởng phản động có hại đó, để bảo vệ quan điểm duy nhất mới
và cộng sản chủ nghĩa của mình, lần đầu tiên Mác và Ăng-ghen quyết định hợp tác viết quyển sách này.
Trong mười ngày Ăng-ghen lưu lại Pa-ri, hai ông đã định ra đề cương, chia xong các chương mục và cùng viết "Lời
tựa" của quyển sách mà ban đầu được gọi là "Phê phán sự phê phán có tính phê phán. Chống Bru-nô Bau-ơ và đồng
