Mâu thuẫn và phạm vi không mâu thuẫn
Sự thích nghi diễn ra một phần trong bối cảnh có những mâu thuẫn. Dĩ
nhiên, Freud đã chỉ ra rằng một trong những khía cạnh tâm lý toàn diện và
quan trọng nhất là sự tồn tại ít nhiều những mâu thuẫn xảy ra một cách liên
tục. Những mâu chỉ xảy ra khi có những sự va chạm giữa ba cấu trúc tâm
linh chính yếu, đó là những mâu thuẫn về kết cấu hay mâu thuẫn nội tâm,
hoặc khi có những mâu thuẫn giữa cá nhân với thế giới bên ngoài. Những
mâu thuẫn như thế (đặc biệt là khi những mâu thuẫn đó xuất phát từ nội
tâm) là một phần của hoạt động bình thường và cũng đóng vai trò là nền
tảng cho một vài trường hợp của bệnh học tâm lý.
Hartmann đã mở rộng và bổ sung thêm cách tiếp cận của Freud theo hai
hướng quan trọng. Thứ nhất, ông cho rằng hai loại khác biệt của mâu thuẫn
kết cấu là mâu thuẫn trong cơ thể và mâu thuẫn nội tâm bản thân. Mâu
thuẫn trong cơ thể là những mâu thuẫn được đưa ra bắt nguồn từ quan điểm
của Freud và có liên quan đến những va chạm giữa xung động bản năng,
bản ngã và siêu ngã. Cả bản ngã và siêu ngã đều có liên quan đến những nỗ
lực để cô lập sự bộc phát những cơn bốc đồng của xung động bản năng đầy
nguy hiểm, trong khi đó, xung động bản năng cố gắng để thôi thúc những
cơn bốc đồng ấy thông qua sự nhận thức và thực tại. Ngược lại, mâu thuẫn
nội tâm bản thân liên quan đến những xu hướng xung khắc, đối lập nhau
trong cấu trúc tâm lý tương tự. Những mâu thuẫn kiểu này có thể diễn ra
trong sự xung động bản năng, nơi có những động cơ mang tính bản năng,
chẳng hạn như xu hướng bài tiết hay luyện tập không đi tiểu tiện có thể đối
lập nhau. Đồng thời, trong siêu ngã cũng có những mâu thuẫn, gồm mâu
thuẫn giữa những giá trị đạo đức đối lập nhau, mâu thuẫn giữa quan niệm
đạo đức có ý thức, và vô ý thức, và mâu thuẫn giữa ý niệm bản ngã (đấu
tranh để vươn tới cái hoàn mỹ) và những điều cấm kỵ trong quan niệm đạo
đức. Tuy nhiên, không có gì ngạc nhiên khi Hartmann đã tập trung hầu hết
mối quan tâm của ông vào bản ngã trong mâu thuẫn nội tâm bản thân.
Trong tác phẩm của mình, ông chỉ ra rất nhiều hoạt động đối lập nhau trong
bản ngã. Trước hết, cấu trúc tâm lý chính yếu này phải thực hiện khả năng
