Thuyết biểu sinh, Sự biến động và Đức hạnh
Tiến trình phát triển lâu dài của đời người diễn ra trong tám giai đoạn.
Quá trình phân chia giai đoạn này dựa trên nguyên tắc biểu sinh về sự
trưởng thành của con người, nghĩa là, sự phát triển là chức năng của
“chương trình nền tảng”, nó thuộc về căn nguyên và vũ trụ trong nhân loại.
Mỗi giai đoạn kế tiếp nhau tượng trưng cho sự hoàn thiện về sinh lý và là
một phần quan trọng của chương trình nền tảng. Xã hội được kết cấu để
đáp ứng sự hoàn thiện này và giúp cho mỗi cá nhân nhận biết được tiềm
năng của từng giai đoạn. Theo Erikson, “… về nguyên tắc nói chung, xã
hội có khuynh hướng được thiết lập để đáp ứng, khơi gợi những tiềm năng
tương tác lẫn nhau và những nỗ lực bảo vệ, khuyến khích mức độ hợp lý,
trình tự phù hợp cho những biểu hiện của mỗi giai đoạn.” (1936, trang
270).
Mỗi giai đoạn của cuộc đời được hình thành với một bước ngoặt, một
đức hạnh cơ bản và theo một trình tự riêng. Mỗi bước ngoặt là một xung
đột nảy sinh bên ngoài sự tương tác giữa sự trưởng thành về sinh lý và
những nhu cầu xã hội, bước ngoặt đó có cả mặt tích cực và tiêu cực. Nếu
xung đột được giải quyết một cách hiệu quả sẽ mang lại tiềm năng tích cực
và góp phần vào sự phát triển của bản ngã con người. Nó làm đậm nét một
trong tám đức hạnh cơ bản, có ảnh hưởng to lớn đến thái độ và sự phát triển
của mỗi cá nhân sau này. Nếu xung đột không được giải quyết thỏa đáng
hoặc chưa được giải quyết sẽ mang lại tiềm năng tiêu cực và gây tổn hại
đến sự phát triển của bản ngã con người. Cùng với các đức hạnh cơ bản, có
hàng loạt những trình tự phát sinh trong suốt các giai đoạn khác nhau
(Erikson 1976). Mỗi trình tự tượng trưng cho một phương pháp tiếp cận
đặc biệt mà xã hội đảm nhận trong sự tương tác của mỗi cá nhân. Hình thức
tích cực của mỗi trình tự được gọi theo thuật ngữ chủ nghĩa lễ nghi, và mỗi
trình tự sẽ giúp cho con người trở nên chín chắn hơn, góp thêm thành viên
cho cộng đồng. Mỗi trình tự cũng có một hình thức tiêu cực được gọi với
thuật ngữ quan liêu nghi thức, nó có thể làm cho cá nhân trở nên cứng nhắc
và kém hiệu quả hơn các thành viên khác trong cộng đồng. (Hình 3-1).
