7
HỌC THUYẾT HỌC HỎI PHẢN ỨNG – KÍCH THÍCH
Như chúng ta đã thấy câu hỏi kinh điển về việc đến mức độ nào thì sự
phát triển nhân cách bị ảnh hưởng bởi bản chất và sự giáo dục, bởi sinh vật
học và môi trường sống được các nhà lý luận trả lời hoàn toàn khác nhau.
Chúng ta đã xem xét học thuyết Freud tương đối nhấn mạnh đến yếu tố
sinh học nhưng vẫn chưa nghiên cứu giả thuyết trái ngược hẳn đó là nhân
cách hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn được phát triển bởi môi trường bên
ngoài. Các nhà lý luận phân tích xã hội nhấn mạnh vai trò của môi trường
xã hội và Rogers nhận thấy yếu tố môi trường có ảnh hưởng quan trọng đến
sự phát triển nhân cách. Lý luận được trình bày có hệ thống chủ yếu tập
trung nghiên cứu quá trình học hỏi và tất cả các yếu tố nhưng lờ đi vai trò
có thể có của các yếu tố sinh học, đã bị bỏ quên, tuy nhiên chúng tôi gồm
nhiều cá nhân lại và gọi họ là các nhà lý luận.
Các lý luận được xem xét ở đây là lý luận của Dollard và Miller, Skinner,
Kelly, Bandura, Rotter và Mischel. Trong khi trình bày có hệ thống các lý
luận khác nhau, về nhiều mặt đối lập nhau, các nhà tâm lý học cũng tin
rằng nhân cách được học. Họ cũng tin chắc rằng chỉ có phương pháp khoa
học một cách cẩn thận để tìm hiểu hành vi mới tạo ra một khối lượng lớn
kiến thức cần cho các nhà tâm lý học.
Hai học thuyết đầu tiên là của Dollard, Miller và Skinner, là các học
thuyết về học hỏi căn bản. Họ khẳng định nhân cách phát triển như một kết
quả của sự tương tác dựa trên kinh nghiệm với môi trường. Nhân cách
trưởng thành là một sự tập hợp có tổ chức của nhiều hành vi khác nhau đạt
được thông qua quá trình học hỏi này. Lúc đó hành vi diễn ra một cách vô
thức, theo một loạt các nguyên tắc thực hiện đặc trưng tương đối đơn giản,
là kết quả từ sự học hỏi.
Các học thuyết về sự học hỏi căn bản này, đặc biệt là của Skinner, có ảnh
hưởng lớn đến tâm lý học từ cuối những năm 1930 xuyên suốt đến những
năm 1970. Trong suốt thời gian đó, các học thuyết này đã hình thành nên
