HỌC TẬP QUAN SÁT
Học tập quan sát có thể được cho là xảy ra bất cứ khi nào có một hành vi
mới lạ, hay chỉ đạt được bằng cách quan sát hành vi của người khác.
Bandura và những người khác đã gọi hình thức học tập này là học tập xã
hội, vì nó luôn luôn là sự học tập từ người này sang người khác và thường
bao hàm sự phát triển các hành vi thích đáng về mặt xã hội. Dù học tập
quan sát thường được cho là mô phỏng, nhưng Bandura đã thay thế bằng từ
tạo mô hình (vì mô phỏng hàm ý một phản ứng sao chép đơn giản). Ông
cho là các tác dụng tâm lý của nghệ thuật tạo mô hình thì rộng lớn hơn sự
mô phỏng, dù cả hai đều là hình thức học tập quan sát.
Về mặt lý thuyết, hầu như bất kỳ phản ứng nào cũng đều có thể được học
tập qua nghệ thuật tạo mô hình, kể cả các hành vi đơn giản (như: đóng một
cái đinh bằng búa) và các hành vi xã hội phức tạp (như: lo lắng, phân biệt
vai trò giới tính, tuân thủ và xu hướng lệch lạc, gây hấn). Ngoài ra, nghệ
thuật tạo mô hình trừu tượng được dùng để phát ra các hành vi do quy tắc
chi phối (như ngôn ngữ và sự phán xét). Các phản ứng khác nhau cũng tiềm
tàng đạt được qua việc tạo mô hình (đã được Bandura và các đồng nghiệp
của ông nghiên cứu bằng thực nghiệm). Một thử nghiệm điển hình là thử
nghiệm bằng cách yêu cầu đứa trẻ xem một mô hình thực hay được thâu
bằng thực hiện một hành vi nào đó. Mô hình thực hiện một chuỗi hành vi
chi tiết kỹ lưỡng. Sau này, đứa trẻ được đặt trong một tình huống nhưng
không cần nó lặp lại hành vi của người mẫu. Tạo mô hình được biểu thị nếu
đứa trẻ gần giống như chuỗi hành vi của người mẫu. Ví dụ, trong một thí
nghiệm, Banđura (1965a) dùng 33 trẻ trai và 33 trẻ gái, hai người lớn nam
làm người mẫu. Mỗi đứa trẻ được đưa vào phòng xem phim trong 5 phút.
Phim mô tả một mô hình sử dụng búp bê bằng nhựa có kích thước bằng
người lớn. Mô hình biểu lộ bốn phản ứng hung hăng cụ thể đối với búp bê.
Sau khi chiếu phim, những đứa trẻ được dẫn vào một phòng thực nghiệm
chứa búp bê và nhiều loại đồ chơi, thiết bị khác. Kết quả cho thấy, những
đứa trẻ có khuynh hướng mô phỏng các hành vi của mô hình hơn là biểu
hiện các ứng xử khác.
