12
HỌC THUYẾT HÌNH HỌC
HANS JURGEN EYSENCK
Cattell đã định nghĩa đặc điểm như những khuynh hướng xác định tổng
quát cần thiết và những khuynh hướng này đặc trưng cho cấu trúc, động lực
của nhân cách con người và các hành vi bị ảnh hưởng. Ông xem nhân cách
gồm một số lượng lớn các đặc điểm, mỗi đặc điểm tương tác với những đặc
điểm khác và với những tác động tình huống để xác định ứng xử. Mức độ
quan trọng nhất mà tại đó việc phân tích hành vi có thể diễn ra không phải
là mức độ đặc điểm mà ngay ở mức độ hành vi được mở rộng hơn được gọi
là loại hình. Đối với hầu hết những mục đích lý luận, một loại hình nhân
cách gồm một chuỗi các đặc điểm có liên quan và tổng số các kích cỡ
(thuộc loại hình học) tạo nên đặc tính riêng cho nhân cách con người, theo
thuyết này thì điển hình có từ 2 đến 4 kích cỡ. Những thuyết về loại hình
học chưa phổ biến đối với các nhà tâm lý học Mỹ, dù những học thuyết này
đã ảnh hưởng ở Tây Âu và Liên bang Xô Viết từ lâu. Học thuyết của
Eysenck (có nguồn gốc từ Anh Quốc) đặc biệt quan trọng. Đó là học thuyết
về loại hình học chủ yếu duy nhất về nhân cách, gây ảnh hưởng đối với lĩnh
vực tâm lý học nhân cách ở Mỹ và đang được nghiên cứu rộng rãi ở một số
quốc gia khác. Ngoại trừ xuất hiện một phần trong học thuyết Jung, học
thuyết của Eysenck là học thuyết hình học duy nhất.
Việc hình thành học thuyết hình học có thể được lần theo tác phẩm của
Hippocrates (người được cho là sáng lập ra ngành y vào thế kỷ IV TCN) và
lần theo công trình không lâu sau của Galen (ở thế kỷ thứ II SCN). Hai
công trình đó về bản chất có tính chất thuộc loại hình học đặc biệt. Galen
đã mặc nhiên công nhận bốn loại cá tính dựa trên các thể dịch tương quan
chiếm ưu thế: tính nóng nảy, được đặc trưng bởi sự dễ kích động; tính lạnh
lùng, được xem như là một hành vi chậm rãi và thờ ơ; tính lạc quan, được
mô tả như là sự hoạt động tích cực; và tính u sầu được đặc trưng bởi sự
trầm cảm.
