cách quan nô. Sự chuyển đổi chủ từ tư nhân qua Nhà nước không phải
để xóa ngay cuộc sống nô lệ, mà khi chuyển thành quan nô, Nhà nước
sẽ tạo điều kiện cho tầng lớp nô tỳ phấn đấu vươn lên tới chỗ có thể tự
giải phóng được mình. Chắc chắn với tấm lòng và tài trí của Hồ Quý
Ly, nhà Hồ đã có kế hoạch triển khai chính sách hạn nô để cứu vớt
cuộc đời tầng lớp nô tỳ, trước mắt có thể như đưa quan nô đi sản xuất
nông nghiệp trong phạm vi thuộc sở hữu Nhà nước; đi khai khẩn vùng
đất mới ở Thăng Hoa; tổ chức cho quan nô tham gia sản xuất tiểu thủ
công nghiệp; đào hào, đắp lũy, làm đường sá, đê điều; cũng có thể
phối hợp lao động sản xuất của quan nô với những đội cùng nhân mà
vua Hán Thương đã ra lệnh biên chế vào năm 1404... Những việc này
tuy sử liệu không thấy ghi lại nhưng chắc chắn là có, dưới hình thức
này hoặc hình thức khác, bởi không dễ gì một Nhà nước đang lâm
cảnh công khố trống rỗng, đang còn phải đối phó với nhiều yêu cầu
chi tiêu cấp bách mà dám bỏ ra cho mỗi nô tỳ 5 quan tiền
họ về mà không có khoản sinh lợi vật chất nào khác do chính họ làm
ra để bù đắp lại...
Nói chung, chính sách hạn nô của Hồ Quý Ly về mặt chính trị có
tác động làm suy yếu, đi đến triệt hạ toàn bộ thế lực của tầng lớp quý
tộc, đại thần chế độ cũ; về mặt xã hội có khả năng giải phóng tầng lớp
nô tỳ và về mặt kinh tế có thể xây dựng nên một lực lượng lao động
mới đặt dưới sự điều động, quản lý trực tiếp của Nhà nước.
II. MỞ RỘNG CÁC CHÍNH SÁCH XÃ HỘI
Chính sách xã hội cũng được Hồ Quý Ly quan tâm chăm sóc.
1. Chính sách tôn giáo đối với nhà chùa
Đến cuối đời Trần, Phật giáo ở nước ta vẫn còn thịnh. Nhà chùa là
nơi lãnh đạo tinh thần của bá tánh, đồng thời là nơi nắm giữ một phần
thế lực kinh tế, vì chùa nào cũng thường có nhiều ruộng đất và có cả
thế lực chính trị nữa. Nhưng thực tế không phải lúc nào trong chùa
