nhà Hồ, song cũng từ đó lòng người như đã xa lìa Quý Ly. Ngay từ
những năm cuối nhà Trần, dư luận xã hội đã mở một cuộc phản kích
nhắm vào công cuộc cai trị và các mặt cải cách của Quý Ly. Công
cuộc tuyên truyền ngấm ngẩm chống lại thế lực họ Hô thể hiện qua
các hình thức văn chương, ca dao, huyền thoại lan truyền khắp dân
gian, gây ra cuộc chống đối âm ỉ thường xuyên...
Việt Nam phong sử sưu tầm và kể lại nguồn gốc, ý nghĩa các câu ca
dao lưu truyền trong dân gian vùng Thanh Hóa, trong đó có truyện kể
về hai câu nhằm chĩa mũi nhọn vào nhà :
“Chàng về Hồ, thiếp cũng về Hồ
Chàng về Hồ Hán, thiếp về Hồ Tây”.
Trong lúc xây thành Tây Đô, có viên cống sinh được Quý Ly giao
cho quản lĩnh trông coi việc xây dựng. Vợ cống sinh là nàng Bình
Khương đã mưu tính với chổng: “Bậc quân tử lập thân trên đời, đạo
không gì trọng hơn cương thường, nghĩa phải rõ ràng ở việc đến hay
đi (...). Huống chàng là cống sinh của triều nhà Trần chứ đâu phải
cống sinh của triều ngụy Hồ mà đem ủy thác thân phận cho ngụy Hồ
để luyến mến sủng lộc nhất thời. Sao bằng thề lòng với nước cũ mà
được vinh dự toàn danh với ngàn xưa. Chàng khu khu quản lĩnh việc
xây cắt, giữ lời ước mà theo người, gọi là chi vậy?”. Âm mưu của hai
vợ chồng bị phát giác. Quý Ly rất giận. Nhân việc đắp thành mãi
không xong, Quý Ly mới sai đem viên cống sinh ấn vào chỗ thành lở,
rồi xây đè lên trên, giết chết. Người vợ đến đấy đau khổ đập đầu vào
thành, lấy tay vỗ mạnh vào đá khóc thảm thiết rồi chết. Đá ấy bị lõm
sâu vào, còn dấu cái đầu và hai tay, đến giờ vẫn còn...
Vì vậy, dân gian truyền khẩu hai câu ca dao trên. Hồ Tây là nơi cố
đô của nhà Trần. Hai câu ca dao ấy có ý nói: Dù chàng theo ngụy Hán
Thương, thiếp vẫn theo nhà Trần
.
Thành kiến của người đời đối với họ hết sức nặng nề!
