Nguyễn Trãi cũng từng có nhận xét về con người Hồ Quý Ly và
chính sự nhà Hồ như sau: “Họ Hồ dùng gian trí để cướp nước, lại lấy
gian trí để hiếp lòng dân. Lệnh Bảo sao ban bổ mà mọi người oán nổi
thương sinh, việc di dân thi hành mà mọi người kêu bề thất sở. Gia dĩ
thuế má phiền, giao dịch nặng, pháp luật ngặt, hình phạt nghiêm. Chỉ
vụ ích kỷ phì gia, chẳng nghĩ khổ dân hại nước. Yêu người gần, vị tình
riêng. Họ hàng thì người thấp cũng tôn quý, tiện nhân mà người nịnh
cũng tin dùng. Nhân mừng mà thưởng khen, nhân giận mà phạt giết.
Người trung thực phải khóa miệng, kẻ lương thiện thì ngậm oan. Thế
mà còn cứ kiêu ngạo tự tôn; không sợ mệnh trời gieo họa”
. Hoặc
“Họ Hồ dối trời, hại dân”
. Hoặc “Bấy giờ họ Hồ thoán đoạt, người
cả nước xem tựa kẻ thù, dân chúng chống lại, thân thích phân ly”
.
Hoặc “Vừa đây họ Hồ chính sự phiền hà; để đến nỗi nhân tâm oán,
phản”
Nhận xét của một nhà chính trị lỗi lạc, nhà trí thức, nhà yêu nước họ
Nguyễn - người đã từng đỗ đạt vào đầu triều , cha con cùng được giữ
chức trọng quyền cao tới cuối nhà Hồ, đã từng tận mắt chứng kiến sự
hưng phế của nhà Hồ, rất đáng để đời sau suy ngẫm...
III. CUỘC XÂM LƯỢC CỦA QUÂN MINH LÀ YẾU TỐ
BÊN NGOÀI TRỰC TIẾP ĐÁNH ĐỔ VƯƠNG TRIỀU HỒ
Trải qua hơn 1.000 năm Bắc thuộc, sau đó dưới các triều đại độc lập
tự chủ, từ Đinh, Lê đến Lý, Trần, thời nào phương Bắc cũng có đưa
quân xâm lược nhằm thôn tính nước ta. Nhưng dưới sự lãnh đạo của
các Nhà nước quân chủ Đại Cổ Việt và Đại Việt, dân tộc ta đã liên tiếp
đập tan mọi ý đồ xâm lược thôn tính của các thế lực bành trướng.
Song, đến đầu thế kỷ XV, trước cuộc xâm lược vũ trang của nhà
Minh, Nhà nước Đại Ngu tuy đã quyết tâm chiến đấu kiên trì đến giờ
phút chót, nhưng đã không giữ được nước. Vương triều Hồ sụp đổ,
công cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và nhà Hồ đã phải dừng lại, một
lần nữa dân tộc ta phải chịu cảnh mất nước...
