CẦN VƯƠNG, ĐÔNG DU
Bút Ngữ
www.dtv-ebook.com
Chương 21
Không chờ đọc toàn văn hiệp ước Giáp Tuất, Tôn Thất Thuyết đã biết
cốt lõi của nó là gì. Lãnh sự Râyna ở Hà Nội đã qua Giám mục Puyginhê
và các giáo sĩ mà tuyên truyền cho hiệp ước đó, nhanh hơn triều đình nước
Nam. Thuyết không ngờ nước mình ở vào thế thắng mà phải nhận một hiệp
ước thua thiệt như vậy. Ông trách Chánh sứ Lê Tuấn không biết khí thế sĩ
dân Bắc Kỳ, chịu nhận những điều khoản gần như đầu hàng kẻ địch.
Nguyễn Văn Tường từ Bắc Kỳ vào mà cũng không hiểu dân tình sĩ khí, để
Lê Tuấn nhượng bộ quá đáng như vậy. Rồi ông quy trách vua Tự Đức. Mấy
lần Pháp đánh Nam Kỳ, vua cứ lưỡng lự giữa hòa và chiến, rồi đi đến thiên
kiến: hễ đánh là thua, chi bằng hòa để được yên, dẫu có bị thiệt thòi. Những
lần trước đánh thua, cầu hòa bất lợi đã đành; lần này đánh thắng cũng cầu
hòa bất lợi.
Bản hiệp ước Giáp Tuất tới tay các quan ở Bắc Kỳ, kèm theo tờ dụ của
vua:
"Phải chiểu theo hiệp ước để thi hành; không được làm bất cứ điều gì
trái ước". Tôn Thất Thuyết gặp những người đồng liêu gần gũi. Kẻ nhiều
người ít, đều buồn bực về tờ ước gần như một văn bản đầu hàng. Rồi tin từ
Nghệ An ra: Các Tú tài Trần Tấn, Đặng Như Mai phát hịch "Bình Tây, sát
Tả", được các văn thân cùng hàng nghìn nghĩa quân hưởng ứng, nổi dậy
chiếm thành Hà Tĩnh. Ở Hà Tĩnh có nghĩa quân Trần Quang Cán. Ở Quảng
Bình có nghĩa quân của Thổ ty Trương Quang Thủ... Tin từ Lạng Sơn,
Tuần phủ Nguyễn Mậu Kiến gửi tờ tâu: xin cho củng cố dân dũng ở khắp
nơi để chống giặc, không nên giải tán. Vua cho là Mậu Kiến không tuân dụ
và làm trái ước, cách chức quan, bắt xuống làm lính...
