Trời Nam một giải non sông,
Ngàn năm cơ nghiệp cha ông hãy còn,
Từ khi đá lở sóng cồn,
Nước non trơ đó, nào hồn ở đâu?
(Nguyễn Quyền)
Áo cơm lộc nước đã bao lâu,
Một tấm lòng trung trả nghĩa sâu,
Mưa gió giữ gìn bền ý chí,
Non sông gánh vác ghé vai vào...
(Lương Văn Can)
Đông Kinh Nghĩa Thục hoạt động ở Hà Nội và một số tỉnh, vào tận
Trung Kỳ. Hà Nội xưa có thời tên là Đông Kinh. Nghĩa Thục là trường dạy
việc nghĩa. Trường này do một số người của Hội Duy Tân, đứng đầu là
Phan Chu Trinh, tổ chức. Số khác do nhà cầm quyền đưa vào để giám sát,
kiềm chế. Bọn mật thám theo dõi sát sao.
Khi ấy, các nhà ái quốc có hai khuynh hướng. Phan Bội Châu muốn
bạo động. Phan Chu Trinh muốn cải lương, chống quân chủ, đề cao dân
quyền. Hai hướng này đều có trong Đông Kinh Nghĩa Thục, tranh luận với
nhau nhưng vẫn nhằm chống Pháp. Những người xu hướng bạo động, mưu
đánh bằng vũ lực.
Mấy người phụ trách chính của Đông Kinh Nghĩa Thục Hà Nôi là
Hiệu trưởng Cử nhân Lương Văn Can; Giám đốc Tú tài Nguyễn Quyền...
Thầy dạy có hàng chục vị, tư tưởng tiến bộ, dạy không lấy tiền hoặc lấy ít.
