Esa xa đồn điền gần một năm. Trong quãng thời gian ấy có vài bận tôi nom
thấy ông tại Nairobi và một lần chạy xe vượt qua ông trên đường, ông già
và héo hon, mặt mày hốc hác, và chỉ qua chưa đầy năm mà tóc đen trên mái
đầu tròn xoe đã chuyển xám ở đỉnh. Gặp nhau trong thành phố, ông chẳng
dừng lại nói chuyện cùng tôi, tuy nhiên lúc chạm trán ngoài đường cái
quan, thấy tôi đỗ xe lại thì ông liền nhấc cái lồng gà khỏi đầu, ngồi xuống
trò chuyện.
Dẫu vẫn giữ cung cách khoan hòa xưa, nhưng giờ Esa đã chẳng còn giống
trước: ông trở nên khó giao tiếp, suốt cuộc chuyện trò luôn lơ đễnh, cơ hồ
đang ở tận đẩu đâu. Bị số phận ngược đãi và dọa đến chết khiếp, phải viện
tới những nguồn lực nằm ngoài sự hiểu biết của tôi, sau các trải ngộ như
vậy Esa như được uốn nắn, được làm cho sáng mắt ra. Câu chuyện diễn ra
tựa như tôi được tái ngô một người quen cũ vừa gia nhập tu viện.
Esa hỏi thăm chuyện đồn điền và giống thái độ thường gặp ở các gia nhân
bản xứ, cho rằng trong lúc vắng mặt họ, đám đồng bạn đã cư xử tệ bạc với
chủ nhân da trắng. “Chừng nào chiến tranh mới kết thúc thưa bà?” ông hỏi
tôi. Tôi đáp mình nghe bảo nó sẽ chẳng còn kéo dài bao lăm. “Nếu nó kéo
thêm mươi năm nữa,” Esa nói, “Bà phải biết rằng lão sẽ quên sạch cách
làm mấy món bà từng dạy cho.”
Tại đây, trên con lộ cắt qua thảo nguyên, suy nghĩ ở ông già Kikuyu nhỏ bé
tương đồng cùng lối nghĩ của Brillat-Savarin
, người từng tuyên bố nếu
Cách mạng Pháp kéo dài thêm dăm năm, nghệ thuật nấu món gà la-gu khéo
mà sẽ bị mai một.
Hẳn nhiên phần nhiều lo lắng ấy của Esa là cho tôi, và để chấm dứt tâm lý
quan ngại ấy, tôi hỏi thăm tình hình ông. Esa mất cả phút cân nhắc câu hỏi,
ông có những suy ngẫm cần gom góp từ thẳm sâu trước khi trả lời.
“Memsahib có nhớ không?” cuối cùng ông nói, “Bà từng bảo đàn bò của
mấy nhà thầu cung cấp củi đun người Ấn thật khốn khổ vì bị choàng ách
bắt kéo xe mỗi ngày, chẳng bao giờ có được một ngày nghỉ trọn vẹn như bò
đồn điền. Giờ làm cho vị phu nhân kia, tôi cũng giống bò của nhà thầu
