phải là người Việt đầu tiên được “phục quyền”. Nhưng Marty đã phạm sai
lầm lớn nhất trong sự nghiệp của mình khi chìa bàn tay cho Giáp. Với hành
động đó, ông ta đã góp phần khai tử nền cai trị của thực dân Pháp ở Việt
Nam.
Trong nhiều cuộc gặp gỡ diễn ra trong năm 1933, Marty khuyến khích
Võ Nguyên Giáp nên tự học và chuẩn bị thi lấy bằng tú tài phần thứ nhất.
Như vậy, Giáp sẽ có một tấm bằng được bảo đảm. Nếu Võ Nguyên Giáp đỗ
tú tài, Marty nói ông ta sẽ ủng hộ để Giáp được vào trường trung học nổi
tiếng tại Hà Nội là Trường Albert Sarraut, lấy tên một trong những vị toàn
quyền tiến bộ nhất gần đây (1911 - 1914, 1917 - 1919). Hầu hết các trí thức
Việt Nam đều học tại Hà Nội. Đó là trung tâm của hoạt động trí thức.
Trường Trung học Albert Sarraut là trường tốt nhất, không phải nói gì hơn
nữa.
Có hai trở ngại đối với đề nghị của Marty: một trong những điều cấm
mà quy chế của Pháp áp đặt cho người Việt là ngăn cấm đa số thanh niên
học lên bậc đại học, cao đẳng, không cho xin việc bằng thi tuyển ở các cơ
quan chính phủ. Người Pháp khẳng định những điều cấm đó là cần thiết để
tránh cho các trường học bị quá tải và để cho những kẻ phá rối không gây
khó cho chính quyền thuộc địa. Đây là một đặc ân ngay cả với những gia
đình thân Pháp khi đột xuất nhận được hộ chiếu cho phép con em họ sang
Pháp du học.
Cả Bắc Kỳ chỉ có một nơi học sinh có thể thi lấy bằng tú tài, đó là Hà
Nội. Ở Trung Kỳ, sau năm 1937 chỉ có ở Huế. Và đa phần số người đăng ký
dự thi đều trượt. Tại Huế năm 1943, trên ba nghìn học sinh dự thi thì chỉ có
61 người đỗ.
Trở ngại thứ hai là, dưới chính quyền thuộc địa người ta không bao giờ
dành cho những kẻ gây rối người Việt còn ít tuổi có được cơ hội thứ hai.
Nếu họ bị đuổi khỏi trường thì con đường học tập của họ coi như chấm dứt.
