52. – TẠI HỌC CÒN DỐT
Tô-Tần bầy kế cho Tần-Huệ-Vương, nói cách lợi hại, xin vua Tần
nên dấy binh đánh các Chư-Hầu. Vua Tần có ý không nghe, nói rằng binh
chưa luyện, dân chưa thuần, nên hãi hoãn tới ngày khác. Tô-Tần nói : «
Xưa vua Thần-Nông đánh Bổ-Toại, vua Hoàng-Đế đánh Si-Vưu, vua
Nghiêu đánh Hoan-Đẩu, vua Thuấn đánh Tam-Miêu, vua Vũ đánh Cung-
Công, vua Thang đánh nhà Hạ, vua Văn đánh nước Sùng, vua Võ đánh
chúa Trụ, ấy cũng chỉ dùng đánh mới làm bá thiên-hạ. Các đời Ngũ-Đế,
Tam-Vương, ngũ-Bá, khi xưa đều phải dùng sự đánh mới được lợi, ngồi
yên mà rộng được đất. Nay nhà vua muốn gồm thâu thiên-hạ, mà lại quên
những truyện đó, chỉ tin về lời biện, đắm về văn-từ, như thế thì gồm thiên-
hạ sao được ? » Tô-Tần dâng thơ lên vua đến mười lần như vậy mà vua vẫn
không nghe. Tô-Tần bàn không đắt, ở lâu áo cừu rách cả, vàng tiêu hết,
phải bỏ Tần về nhà, đi dép cỏ, lưng đeo sách, vai mang đẫy, mặt mũi tiều-
tụy, thẹn-thò. Về đến nhà vợ không thèm hỏi tới, chị dâu không thổi cơm
cho ăn, cha mẹ không buồn nói truyện với. Tô-Tần than rằng : « Nay cha
mẹ không coi mình là con, chị không coi ta làm em, vợ không nhìn mình là
chồng, đều bởi là mình học còn dốt vậy. » Tô-Tần từ đấy đóng cửa học suốt
ngày đêm, buồn ngủ thì lấy dùi đâm vào đùi, tóc cheo sà nhà cho khỏi ngủ
gật. Học được một năm thì tìm được cách dụng binh của Thái-Công, mới
nói rằng : « thế này mà đi du-thuyết, thì vua nào chẳng đãi mình làm khanh
tướng. » Rồi qua nước Yên, sang nước Triệu, đến đâu vua cũng nghe theo
kế sách, làm tướng sáu nước, danh tiếng không ai bằng. Bấy giờ cha mẹ ở
nhà dọn-dẹp đặt tiệc, ra ngoài cõi 30 dậm mà đón, vợ lét mắt mà trông, chị
khúm-núm mà quỳ. Tô-Tần thấy vậy than rằng : « Lúc khốn-cùng thì thân
như cha mẹ, chị em, vợ con cũng không ai nhìn tới, lúc phú quý thì thân-
thích cũng phải sợ-hãi, suy ra người ta ở đời cái thế vị giầu sang cũng
không nên bỏ ngơ ! »
