một nước riêng biệt nào, vì bằng cách xuất một phần lợi nhuận cho các
nước Châu Âu khác, hàng năm họ còn mang về nước được một số lượng
kim loại lớn hơn nhiều so với số xuất đi. Cả việc chống đối và trả lời đều
dựa trên cơ sở một khái niệm phổ biến mà tôi vừa mới nghiên cứu gần đây.
Vì thế, không cần thiết phải nói gì hơn nữa về cả mặt chống đối lẫn trả lời.
Do có sự xuất khẩu bạc hàng năm sang Đông Ấn, các bát đĩa bằng bạc chắc
hẳn đã phần nào đắt hơn ở Châu Âu so với khi không xuất khẩu bạc, và tiền
bạc đúc chắc hẳn có thể mua được số lượng lao động và hàng hóa nhiều
hơn. Tác động của việc trên thực ra cũng chỉ gây nên một thiệt hại nhỏ: cả
hai sự việc này có thể coi là không có ý nghĩa gì lắm để dân chúng phải lo
lắng quan tâm. Việc buôn bán với Đông Ấn mở ra một thị trường tiêu thụ
các hàng hóa sản xuất ở Châu Âu, hoặc có thể nói một cách khác, là tiêu
thụ vàng và bạc được mua bằng các hàng hóa đó, do đó việc buôn bán này
tất nhiên làm tăng sản lượng hàng hóa hàng năm ở Châu Âu, và vì thế,
mang lại sự giàu có và tăng thu nhập cho Châu Âu. Việc buôn bán đó cho
đến nay cũng mới chỉ làm tăng sự giàu có ở Châu Âu ở một mức độ còn
quá ít, có lẽ do bị quá nhiều những hạn chế mà Châu Âu đang còn phải chịu
đựng.
Tôi cho rằng cần thiết, mặc dù có thể làm cho mọi người chẳng hứng
thú gì, phải nghiên cứu tường tận khái niệm phổ biến cho rằng sự giàu có
bao gồm tiền, hoặc vàng và bạc. Theo ngôn ngữ chung, như tôi đã có dịp
nhận xét, tiền có nghĩa là giàu có, và chính sự không rõ ràng của cách diễn
ta này đã làm cho cái khái niệm phổ biến này trở nên quen thuộc với mọi
người đến nỗi những ai quá tin vào sự phi lý của khái niệm đó, sẵn sàng
quên hết mọi nguyên tắc riêng của họ, và trong quá trình phân tích, biện
minh cho khái niệm này, họ đã đi đến kết luận đó là một điều được coi là dĩ
nhiên và là một chân lý không thể chối cãi. Một vài tác giả người Anh nổi
tiếng về các tác phẩm viết về thương mại đã mở đầu với sự nhận định là sự
giàu có tại một nước bao gồm, không chỉ vàng và bạc, mà còn ruộng đất,
nhà cửa và hàng tiêu dùng các loại nữa. Nhưng trong quá trình lập luận, các
tác giả đó hình như đã để trôi đi khỏi trí nhớ của họ khái niệm về ruộng đất,
nhà cửa và các đồ vật tiêu dùng, mà chỉ còn nhớ đến lập luận là sự giàu có
