nhiên (in natura)
, một loại tính toán xem xét những thuộc tính khách
quan của sự vật một cách minh bạch.
Lí tưởng của người kĩ sư - điều khiến anh ta cảm thấy những tác lực kinh
tế là “phi lí tính”, là thứ ngăn cản anh ta đạt được thành quả dựa trên
nghiên cứu về những thuộc tính khách quan của sự vật - thông thường là
một cái gì đó tối ưu thuần túy kĩ thuật và có tính hợp lệ tổng quát. Người kĩ
sư hiếm khi nhận ra rằng việc anh ta ưu tiến sử dụng những phương pháp
cụ thể này đơn thuần chỉ là hệ quả của loại vấn đề mà anh ta thường xuyên
phải giải quyết nhất, và rằng hành động đó hợp lí chỉ trong những tình
huống xã hội cụ thể. Bửi vấn đề chung nhất mà người chế tạo các loại máy
phải đối mặt là tìm ra công suất tối đa từ những nguồn lực cho trước, với cơ
cấu máy móc được đưa vào như là một biến số mà anh ta có thể kiểm soát,
nên công suất sử dụng tối đa được đưa lên thành một lí tưởng cao nhất, một
giá trị tự thân
. Nhưng dĩ nhiên, ở đó không có bất kì một cân nhắc đặc
biệt nào đến việc: để tiết kiệm được một trong nhiều yếu tố hạn chế cái
thành quả có thể đạt được thì sẽ phải hi sinh những yếu tố khác. “Bài toán
kĩ thuật tối ưu” của người lã sư thường dẫn đến kết quả có dạng đơn giản
rằng giải pháp đáng muốn là giải pháp được thực hiện trong điều kiện có
nguồn vốn không hạn chế, hay với tỉ lệ lãi suất bằng không; cái giải pháp
đó thực chất là một trạng thái nơi chúng ta muốn có tỷ lệ chuyển đổi yếu tố
đầu vào thành yếu tố đầu ra ở mức cao nhất có thể. Nhưng để coi đó như là
một mục tiêu trước mắt thì phải xem nhẹ một thực tế rằng một tình trạng
như vậy chỉ có thể đạt tới bằng cách duy trì trong một thời gian dài việc sử
dụng sai lệch các nguồn lực để phục vụ các nhu cầu hiện tại về sản xuất
thiết bị. Nói cách khác, lí tưởng của người kĩ sư được dựa trên sự phớt lờ
cái hiện tượng kinh tế cơ bản nhất quyết định vị trí của chúng ta ở đây và
bây giờ: sự khan hiếm vốn.
Tất nhiên, tỉ lệ lãi suất chỉ là một, dù là thứ ít được am tường nhất và vì
thế ít được ưa thích nhất, trong số các loại giá cả, những thứ đóng vai trò
như là những chỉ dẫn vô tư mà người kĩ sư phải tuân theo nếu anh ta còn
muốn những kế hoạch của mình ăn khớp với khuôn dạng vận động của xã
