II
Toàn bộ triết lí của Comte tất nhiên xoay quanh quy tắc trứ danh về ba
giai đoạn mà chúng ta đã gặp ở những bài luận thời kì đầu của ông. Ông
cũng đã xác định là phải làm cho đối tượng nghiên cứu chính của mình
phải tuân theo quy tắc này: tất cả những môn khoa học đơn giản hơn như
vật lí, hóa học và sinh học đã đạt đến giai đoạn thực chứng, công việc dành
cho Comte là làm tương tự với môn khoa học “vua” về nhân loại; và do đó,
ông phải hoàn thiện bước phát triển trọng yếu của tâm trí con người. Tuy
nhiên, sự chú trọng mà bản thân Comte và những người diễn giải học
thuyết của ông dành cho ba giai đoạn riêng biệt này lại khá là sai lệch. Có
sự đối lập rất lớn giữa một bên là giai đoạn thần học và giai đoạn siêu hình
(giai đoạn sau chỉ là “sự cải biến”
của giai đoạn đầu), và bên kia là giai
đoạn thực chứng. Điều mà ông quan tâm là sự giải phóng dần dần và liên
tục khỏi việc lí giải theo thuyết nhân hình tất cả các hiện tượng mà mỗi
ngành khoa học chỉ có thể đạt được khi phát triển đến giai đoạn thực
chứng. Giai đoạn siêu hình chỉ đơn thuần là thời kì tan rã của giai đoạn thần
học, thời kì rất quan trọng trong đó con người tuy đã trút bỏ được những
quan điểm thô sơ của thuyết nhân cách, tức quan điểm là phải tìm ra những
ý nghĩa tâm linh và thần thánh trong mọi hiện tượng, nhưng lại chỉ thay thế
những quan điểm này bằng các thực thể trừu tượng hay các bản chất vốn
không có chỗ đứng trong quan điểm khoa học thực chứng thực sự. Trong
thời kì thực chứng, mọi nỗ lực nhằm giải thích các hiện tượng bằng các
nguyên nhân hoặc bằng một tuyên bố về “phương thức sản xuất” đều bị xoá
bỏ; giai đoạn này hướng tới việc liên kết trực tiếp các hiện tượng quan sát
được với nhau bằng các quy tắc về sự cùng tồn tại hoặc tính tiếp nối hoặc,
như cách nói hiện đại mà thời ấy Comte chưa sử dụng, hướng tới việc
thuần túy “mô tả” các mối tương quan giữa chúng bằng các quy luật chung
