X
Đến đây tôi phải cố gắng minh họa ngắn gọn, thông qua một vài ví dụ
nữa, cho những gợi ý tôi đã đưa ra về tiến trình mà ảnh hưởng chung của
Hegel và Comte đã diễn ra. Một trong những trường hợp thú vị nhất đáng
xem xét chi tiết chính là nhà triết học Đức, Ludwig Feuerbach, người đã
từng rất nổi tiếng nhưng nay bị phần lớn người đời quên lãng. Trường hợp
này còn đáng xem xét hơn nếu như con người từng theo trường phái Hegel
ấy sau này đã trở thành người sáng lập chủ nghĩa thực chứng Đức mà
không hề biết gì về Comte; nhưng hoàn cảnh thực tế đã cho thấy rất có khả
năng ông ta, trong giai đoạn đầu, cũng đã biết đến Système [Hệ thống chính
sách thực chứng], tác phẩm đầu tiên của Comte. Tầm vóc ảnh hưởng lớn
lao của ông, không chỉ đối với những người trong nhóm Hegel Trẻ cấp tiến
mà còn đối vói toàn bộ cả thế hệ tiếp sau, có thể được thấy rõ nhất trong tài
liệu của Friedrich Engels, người đã mô tả việc tất cả bọn họ “ngay lập tức
trở thành những môn đồ của Peuerbach” như thế nào.
Sự pha trộn giữa chủ nghĩa Hegel và chủ nghĩa thực chứng do Feuerbach
đã trở thành nét đặc trưng cho tư tưởng của toàn bộ nhóm những
lí thuyết gia xã hội Đức xuất hiện trong những năm 1840. Năm 1842 là
năm đánh dấu thời điểm một năm sau khi Feuerbach li khai khỏi Hegel bởi
vì, như ông nói sau này, ông đã nhận ra rằng chân lí tuyệt đối đơn thuần
đồng nghĩa với người thầy (professor) tuyệt đối
, là năm mà tập cuối tác
phẩm Cours của Comte ra mắt, là năm mà chàng trai trẻ Karl Marx bất ngờ
gửi tác phẩm đầu tay của mình tới nhà xuất bản, và cũng là năm mà một tác
gia khác nữa vốn có ảnh hưởng rất lớn và có tầm đại diện cho thời đại,
Lorenz von Stein, xuất bản cuốn Socialism and Communism in France, ở
đó ông thừa nhận việc cố gắng pha trộn tư tưởng của Hegel và Saint-
Simon, và vì vậy cả tư tưởng của Comte, với nhau. Có một điều thường
