ích nào đó bởi vì ít nhất [giữa ông và tôi] còn có một nền tảng chung. Nếu
đúng là sự phê phán có giá trị chỉ khi ta tiếp cận đối tượng nghiên cứu của
người kia với mức độ chia sẻ chung chí ít như tôi có đối với Comte thì tôi e
là tôi không hội đủ tiêu chuẩn để làm điều này đối với Hegel. Khi nói tới
ông, tôi luôn có cảm giác, không những chỉ giống như một người Anh
ngưỡng mộ ông sâu sắc nhất đã phát biểu, rằng triết học của ông là “một sự
nghiền ngẫm ở một tầm uyên thâm đến độ phần lớn chúng không thể hiểu
được”
, mà còn như điều mà John Stuart Mill đã trải nghiệm: ông “đã
nhận thấy bằng kinh nghiệm thực tế của mình... rằng việc giao thiệp với
[Hegel] khiến cho trí tuệ của ta bị hao tổn”
. Vì vậy, tôi phải cảnh báo
các bạn rằng tôi không giả vờ là mình hiểu Hegel. Nhưng cũng thật may
mắn cho công việc của tôi là việc thông hiểu đầy đủ hệ thống lí luận của
ông là không cần thiết. Tôi tin rằng tôi hiểu rõ các phần trong học thuyết
của ông mà đã có ảnh hưởng hoặc được cho là có ảnh hưởng tới sự phát
triển của các ngành khoa học xã hội. Thực sự thì chúng quá nổi tiếng đến
mức nhiệm vụ của tôi phần lớn chỉ còn là chỉ ra rằng rất nhiều quá trình
phát triển thường được gán cho là chịu sự ảnh hưởng bởi Hegel thì trên
thực tế lại có thể hoàn toàn được bắt nguồn từ Comte. Đối với tôi thì sự hỗ
trợ mà trường phái Hegel nhận được từ Comte mới chính là điều giúp
chúng ta lí giải tương đối thỏa đáng cho cái sự việc vẫn còn chưa tường
minh là: trong lĩnh vực khoa học xã hội, tư duy và ngôn ngữ của trường
phái Hegel vẫn còn tiếp tục ngự trị rất lâu sau khi, trong các lĩnh vực khoa
học khác, quyền lực của triết học Hegel đã bị khoa học chính xác thế chỗ.
