sống động để tưởng nhớ đến sáu triệu người Do Thái đã tiêu ma trong thời Đại
họa (Shoah) thời ấy.
Tuy nhiên, còn có một quá trình lịch sử nữa chẳng thấy ai kể lại trong các
hành lang bảo tàng hay trong các phòng hội thảo của Khu kiều dân biên phòng
Lohamei ha-Getaot. Đó là câu chuyện của ngôi làng Ả Rập Al-Sumayriyya mà
dân cư ở đó đã bị xua đuổi ra khỏi mảnh đất mà nay chính khu kiều dân này
chiếm giữ. Làng Al-Sumayriyya đã bị quân Israel chinh phục vào ngày 14 tháng
Năm 1948, chỉ vài giờ trước khi David Ben-Gurion tuyên bố Israel độc lập.
Trong vòng vài ngày, các công binh Israel đã san bằng ngôi làng để đảm bảo một
điều là 800 cư dân lạc lõng ấy sẽ không trở về. Đa số dân làng chạy vượt qua
biên giới Lebanon, còn một số nhỏ tìm cách ở lại trong các làng mạc khác của
người Ả Rập mà sau này cũng sẽ trở thành đất của Israel. Từ đó đến nay, chưa có
ai được phép quay về những ngôi làng cũ của họ.
Ngôi làng Al-Sumayriyya hoang tàn ấy chỉ nằm cách Yad Layeled có vài
trăm mét. Qua đám cỏ hoang và những bụi xương rồng gai góc, họa hoằn người
ta mới thấy được những hành lang có vòng cung của ngôi đền thờ đã bị phá thành
bình địa. Al- Sumayriyya là một trong hơn 400 ngôi làng Ả Rập ở Israel đã bị
phá hủy trong thời kỳ xuất hành của dân tị nạn Palestine mà người ta thường gọi
là thời kỳ Al-Nakha, hay là thời kỳ "Đại họa."
Câu chuyện về Palestine và Israel là một bi kịch chất chồng lên nhiều bi kịch
nữa. Nỗi khổ đau của người Do Thái trong cuộc tàn sát người Do Thái nay lại
kéo theo những nỗi đau khổ của người Palestine bị ném ra khỏi quê hương của
họ. Quyết định của Liên Hiệp quốc thành lập quốc gia cho người Do Thái đã
được nhiều người đồng cảm vì sự tàn phá mà họ đã gây ra cho người Do Thái ở
châu Âu; nhưng rồi đến lượt cuộc chiến tranh lập quốc của người Do Thái lại
đánh bật hơn 700.000 người Ả Rập ra khỏi nguồn cội quê nhà của họ. Việc định
cư những người tị nạn Do Thái từ châu Âu-mà trong số họ có người lại bị đưa đi
chiến đấu trực tiếp ở ngay tiền tuyến của cuộc chiến tranh giữa Ả Rập và Israel-
lại xảy ra cùng lúc với việc ra đi của những người tị nạn Ả Rập. Nhiều nạn nhân
của cuộc tàn sát chỉ có việc dọn vào ở trong những ngôi nhà bỏ hoang của người
