đại nghị luận, liền phải hỏi
Năm thứ 3, Nguyên ở nhà, một hôm, sớm dậy rửa tay, bèn thấy chân rét
run; chợt có trung sứ đến, Nguyên bảo rằng: Sứ về bảo Vũ Viết Bảo tâu
giúp tôi để đế hậu biết bề tôi này là Nguyên chết mất, nói xong thì chết,
tuổi 74. Vua thương tiếc lắm, tặng Thiếu phó, ban cho nhiều gấm vóc, tiền,
vải. Ngày hôm chôn, vua sai văn võ đại thần là Nguyễn Văn Trương, Trần
Văn Trạc cùng đi đưa ma. Hoàng hậu cũng ban cho bạc và lụa. Khi định
công đi sang Vọng Các, Nguyên ở vào bậc thứ hai ban văn, được bày thờ ở
hai miếu: Hiển trung và Trung hưng công thần. Ban cho vợ con tiền gạo.
Nguyên là người trung thực, dám nói, dù chuyện ở trong cung cấm, có việc
tất vào kêu. Hoàng hậu một hôm phải quở xoàng, Nguyên xin vào thăm tâu
việc, khi xong thong dong khuyên giải, vua lại vui lòng, đối đãi với hoàng
hậu như trước. Vua từng bảo các quan rằng: Nguyên có phong độ người bề
tôi can ngăn, tuy Cấp Trường Nhụ đời Hán, Ngụy Văn Trinh đời Đường
cũng không hơn được. Trung hưng sơ, tuế bổng các quan theo lệ đều phải
dè dặt; có lầm lỗi liền phải đánh roi, mà tha cho phạt. Nguyên tâu cho là
nhà vua có lòng thể tất đến bề tôi, mà không có lễ đối đãi với bề tôi, đánh
roi ở đại đình, không phải là nghĩa tôn người tôn, quý kẻ quý. Ngày xưa
Tống Tổ đánh roi không thi hành ở nơi điện bệ, mắng nhục không khi nào
đến bậc công khanh; phong độ nhân nghĩa, đạo đức, ôn lại đáng nhớ. Xin
nhà vua lưu ý. Vua khen và nghe theo. Chưởng hậu quân là Võ Tánh, lấy
em gái vua, đã thân quý, tính khí thích hơn người, Nguyên thường coi việc
thi, Tánh sung làm giám thí, cùng ngồi ở thí viện, Nguyên nói đùa ở trước
mặt Tánh rằng: Tham thặng kiêu với ta ư ? Ta còn trẻ như Tham thặng, thì
công chúa Hồ Dương chẳng bỏ ta. Tánh đem việc ấy tâu lên, vua cười bảo
rằng: Công chúa Hồ Dương há chịu lấy người già quê ư? Đùa đấy mà thôi,
không phải tội.
Con Nguyên có 2 người: Phác và Trung. Phác được ấm thụ Phi kỵ úy.
Trung làm Chủ sự hộ hình. Khoảng năm Minh Mạng, Phúc vì có tội, bị
