Thiếp nói rằng: Ai chịu theo, Toản nói: Trao cho gươm và ấn, ai dám không
theo, Thiếp nói rằng: Ngay như quân vương không theo thì sao, Toản im
lặng. Thiếp lui bảo người bạn thân rằng: Cửa biển sông ngư nước nông, họ
Nguyễn trở về làng, núi sông của chủ cũ, không bao lâu lại về chủ cũ cả.
Nhân bảo Toản lui giữ Vĩnh Đô (thuộc Nghệ An) may ra hoặc có thể hoãn
được. Toản cũng do dự không quyết.
Năm Tân Dậu, Thế Tổ ta thân đem quân thuyền thẳng vào cửa biển Thi
Nại, sai Nguyễn Văn Trương, Tống Phúc Lương lĩnh quân tiền đạo, vào
trước đốt đồn thủy của ngụy. Lê Văn Duyệt, Vũ Di Nguy kế tiếp tiến đến.
Dũng đốc các quân chống đánh, súng đạn như mưa, Di Nguy ngồi ở đầu
thuyền rơi xuống nước chết, quân ta phần nhiều chết và bị thương. Văn
Duyệt đốc chiến càng mạnh, nhân chiều gió tunga ra đốt hết thuyền của
Tây Sơn, khói lửa đầy trời, Dũng chỉ một mình chạy được khỏi chết. Diệu
đã mất thủy quân, lại đắp thêm lũy núi đất để bắn đối lại; trong thành dựng
nhiều đồn sách để làm kế giữ lâu. Quân ta đánh hàng mấy tuần không thể
lấy được. Thế Tổ ta bèn để bộ tướng Nguyễn Văn Thành ở lại giữ Thị Dã,
cầm cự nhau với Diệu, mà tự đem quân thuyền đánh thẳng vào Phú Xuân.
Mùa hạ, ngày mồng một tháng năm, vào cửa biển Tư Dung, ngụy Phò mã
Nguyễn Văn Trị giữ núi Quy Sơn (tức là núi Linh Thái) dựng sách gỗ để
chống cự. Quân tiền đạo đánh không được, Lê Văn Duyệt, Lê Chất đem
hàng chục chiếc thuyền chiến vượt bờ cát, vào vụng Hà Trung đánh úp phía
sau, chia quân nhổ sạch gỗ mà tiến lên. Trị sợ, quân tan vỡ chạy cả. Đại
binh tiến đến Trừng Hà bắt dược Trị và ngụy Đô đốc là Phan Văn Sách,
năm trăm quân phải đầu hàng, bèn tiến đến cửa sông Noãn Hải. Toản đem
hết quân chống giữ. Quân ta nhân thế thắng tiến lên, quân của Toản trông
thấy bóng gió tan vỡ trước, đại binh thẳng đến kinh đô.
Ngày mồng ba, Toản mang đồ báu chạy ra Bắc, vất bỏ sắc ấn của triều đình
nước Thanh đã ban cho. Khi vừa ra khỏi cầu Phú Xuân vài dặm thì quân
đều chạy tán ra bốn phía. Toản bèn cùng em là Thái tể Quang Thiệu,
Nguyên súy Quang Khanh và bọn Đại tư mã Tứ, Đô đốc Trù cỡi ngự
