Hưng Tổ Hiếu Khang Hoàng hậu
Hưng Tổ Hiếu Khang Hoàng hậu là Nguyễn Thị, người ở làng Minh Linh,
phủ Thừa Thiên, con gái Diễn quốc công Nguyễn Phúc Trung (nguyên là
họ Nguyễn, hoặc được cho họ là Nguyễn Phúc, không thể xét được), mẹ là
họ Phùng.
Khi hậu mới vào hầu ở nhà để (3) theo đạo trinh thuận, tập quen quy tắc
trong chốn khuê môn. Sinh được ba con trai, con cả là Đông Hải Quận
vương tên là Đồng, con thứ hai là Thế Tổ Cao Hoàng đế, con thứ ba là
Thông Hóa Quận vương tên là Diễn; một con gái là Long Thành Công
chúa, tên là Ngọc Tú. Khi biến loạn năm Giáp Ngọ (4), hậu ẩn náu ở làng
An Du, các Trưởng công chúa đều theo đến cả đấy. Mùa xuân năm Kỷ Hợi
(1779), Thế Tổ Cao Hoàng đế sai người đón đến Gia Định, tôn làm quốc
mẫu; gặp khi giặc Tây Sơn vào lấn cướp, Thế Tổ phải thiên đi nơi khác,
hậu và cung quyến lui đóng ở đảo Phú Quốc. Thuyền của Thế Tổ ngự đi
đảo Côn Lôn, gặp gió lớn, trôi giạt ở ngoài biển 7 ngày, trong thuyền hết
nước uống, bỗng chốc nước nhạt chảy ra, nhờ thế mới đỡ. Tới khi thuyền
của Thế Tổ lại trở về đảo Phú Quốc, Thế Tổ thuật lại tình trạng cay đắng
khi ở giữa biển, hậu than rằng: "Gió lớn ở đảo Côn Lôn, giữa biển có suối
nước ngọt, có thể biết là lòng trời ngầm giúp cho, con ta chớ nên lấy sự khó
nhọc ấy mà tự nản chí". Thế Tổ lạy tạ nói rằng: Xin kính cẩn vâng lời dạy.
ăm Giáp Thìn (1784) Thế Tổ sang nước Xiêm cầu viện, Hậu và cung quyến
dời đi đóng ở đảo Thổ Châu, mùa thu năm ấy, Thế Tổ đem quân đi Xiêm
về đánh nhau với giặc không lợi. Mùa xuân năm Ất Tỵ (1785) Thế Tổ lại
sang nước Xiêm, bèn đóng tạm ở Long Khâu, sai người rước từ giá (mẹ
vua) và cung quyến đến nơi hành tại (5). Mùa
thu năm Đinh Mùi (1787) Thế Tổ từ nước Xiêm về, thuyền ngự tiến đóng ở
Hà Tiên, sai Vũ Di Nguy, Phạm Văn Nhân, hộ vệ từ giá và cung quyến lưu
lại ở đảo Phú Quốc. Mùa thu năm Mậu Thân (1788) quân ta lấy lại được
