phía Nam núi, gọi là Quyết xã, nay là xã Việt An, châu La Sơn, tỉnh Hà
Tĩnh, trải 13 đời tuyền đến cha Bản là Trí làm Phòng ngự đồng tổng tri. Khi
Bản mới sinh kháu khỉnh, khi 20 tuổi thời Lê triều thờ tiến sĩ Bùi Dương
Lịch và Phan Bảo Định làm thầy, rất thâm thúy về Dịch, cùng với Hoành
sơn Nguyễn Đức Hiển, Trung cần Nguyễn Văn Giao và Văn trường
Nguyễn Thái Để đều nổi tiếng, bấy giờ gọi là Diễn Hoan tứ hổ. Minh Mạng
năm thứ 6, khoa Ất Dậu ông cùng với 10 tên trong bọn Hà Học Hải,
Nguyễn Hoàng Nghĩa đều là danh sĩ, tới kỳ đệ nhị văn quyển đều vào hạng
hỏng, khảo quan yêu tài đổi phê lấy đỗ, khi treo bảng đều lĩnh hương tiến,
kịp lúc về bộ việc giác ra đều bị truất. Năm thứ 15 (1834) lại cất giải đỗ
luôn bảng ất thuộc lễ vy, do Hàn lâm kiểm thảo theo ra hậu bổ ở Hà Nội,
trải Tri phủ Lý Nhân, chuyển thự phủ Thiên Trường. Thiệu Trị năm đầu
(1841) vì dân mới mộ ở phủ hạt trốn tránh bị cách, chẳng bao lâu lại được
khởi phục điển bạ, chuyển Binh ty tư vụ, đổi Huyện doãn Võ Giàng, rồi đổi
huyện Phù Mỹ. Tự Đức năm thứ 2 (1849) mới mở nhà Kinh diên, đình thần
cho có văn học đề cử lên, được triệu về ứng làm bài chế, được xứng chỉ đổi
bổ tu soạn sung vào khởi cư trú, rồi mắc bệnh về, chết năm 57 tuổi, truy thụ
trước tác.
Bản, tính thành thực chất phác, ngày tri phủ ở Thiên Trường có một án
mạng chưa bắt được tên phạm, viên thú trước tra xét 5 năm chưa được tình
trạng; Bản mới tới nhậm chức, tỉnh ra lệnh gấp. Bản bèn trai giới tới cầu
đảo ở chùa Huyền Quang, khi mơ màng chiêm bao thấy con nhện con ở
trước án, kết thành 2 chữ "tiểu nguyệt", tỉnh dậy mừng thầm rằng: tên phạm
nhân là Tiểu. Mật hỏi quả có người, mới tra tấn, đã thú phục. Người ta đều
cho là thần, làm khúc hát để tán tụng việc ấy, có câu rằng: "Độ thế tế dân
tâm thị Phật, cấm gian trích phục đạo hà thần", dịch nghĩa: giúp dân độ thế
tâm là Phật, bắt phạm trừ gian đạo rất thần. Đó là tinh thành cảm cách mới
như thế.
Lúc bình sinh ngoài sách vở không thích gì, đ̍n đâu cũng mở mang dạy học,
trở về Nam thời có Trương Quang Đản, Đoàn Văn Hội và Trần Nhượng;
