chưởng ấn cấp sự trung kiêm tra xét mọi việc ở Tôn nhân phủ, thường cùng
với ngự sử Nguyễn Cư dâng sớ trình bày về tình trạng tật khổ của dân ở
những hạt: Thừa Thiên, Quảng Bình, Hà Tĩnh và Nghệ An (có nói ở truyện
Nguyễn Cư). Nguyên Doanh làm Đài gián (46) được lâu có tiếng. Ngày
thường làm quan không để ai đến yết kiến riêng. Vua thường phái ra Bắc
kỳ khám xét về án kiện, người đều tôn trọng là công bình ngay thẳng; khi ở
đình cũng từng có chương tấu đề cử lên. Năm thứ 8 (1855) bổ Án sát sứ ở
Gia Định,ược 3 năm, mất ở chỗ làm quan. Em là Vinh cũng đỗ hương giải.
Phan Tam Tỉnh
Tự là Hy Tăng, người huyện La Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, lúc nhỏ đọc sách qua
một lượt là nhớ. Bấy giờ, những quan lại phần nhiều cho là khí độ sự
nghiệp có hy vọng. Thiệu Trị năm thứ 2 (1842) Xuân thí đỗ hội nguyên,
đình thí đỗ tiến sĩ cập đệ do Hàn lâm biên tu, đổi Tri phủ Gia Tĩnh. Tự Đức
năm đầu (1848) triệu bổ Giám sát ngự sử, thường bàn việc luôn, từng xin
ban khen biểu dương những bề tôi tuẫn tiết cuối đời Lê, mà lời nói phần
nhiều giữ phong tiết biết đại thể. Năm thứ 4 (1851) cất làm Thị giảng học sĩ
ở viện Tập hiền, sung khởi cư chú ở nhà Kinh diên, trải thiên Án sát sứ ở
Phú Yên và Bình Thuận.
Năm thứ 6 (1853) được triệu thí ở điện Khâm văn, lấy người có văn học tới
dự thi cộng 41 người. Vua khen bài đối sách của Tam Tỉnh là kiến văn
rộng, nhớ được lâu, chọn lựa cất lên đầu. Bấy giờ vua đương để ý tác thành
cho người để đều được trọng thành cả, nên chọn lựa bổ Tam Tỉnh làm Tế
tửu ở Quốc tử giám. Gặp lúc nhà vua coi trọng việc học, nên sĩ tử nghe thấy
tranh nhau khuyến khích cổ lệ. Tam Tỉnh lại sẵn lòng chăm siêng dạy bảo,
thi hành đều có phép tắc, nên văn học không có phù hoa mà thành đạt được
nhiều, sau này ai cũng nói không lúc nào văn học được thịnh như lúc bấy
giờ. Sau gia Quang lộc tự khanh, lĩnh Bố chính sứ ở ương. Khi vào bệ từ,
vua dụ bảo ngay trước mặt là cho đề phòng chế ngự được tùy nghi, làm
việc khá lâu. Lại vào làm Tả thị lang Bộ Hộ.
