nhiều tác giả
Đại Việt Sử Ký Toàn Thư
Bản Kỷ Toàn Thư Q10 (a)
Khởi nghĩa Lam Sơn. Nhà Hậu Lê (1418 - 1433)
[1a]
K ỷ N h à L ê
Thái Tổ Cao Hoàng Đế
Vua họ Lê, tên húy là Lợi, người hương Lam Sơn, huyện Lương Giang,
trấn Thanh Hóa
1382
. Ở ngôi 6 năm, thọ 51 tuổi
1383
, táng ở Vĩnh Lăng.
Vua hăng hái dấy nghĩa binh đánh dẹp giặc Minh. Sau 10 năm thì thiên hạ
đại định. Đến khi lên ngôi, đã ấn định luật lệnh, chế tác lễ nhạc, mở khoa
thi, đặt cấm vệ, xây dựng quan chức, thành lập phủ huyện, thu nhập sách
vở, mở mang trường học, có thể gọi là có mưu kế xa rộng mở mang cơ
nghiệp. Song đa nghi, hiếu sát, đó là chỗ kém.
Trước kia, tổ ba đời của vua tên húy là Hối, một hôm, đi chơi Lam Sơn,
thấy đàn chim bay lượn quanh chân núi, như hình ảnh nhiều người tụ họp,
bèn nói: "Đây chắc hẳn là chổ đất tốt", rồi dời nhà đến ở đấy. Sau 3 năm thì
thành sản nghiệp. Từ đó, đời đời làm quân trưởng một phương. Hối sinh ra
Đinh, nối được nghiệp nhà, có tới hơn 1 nghì tôi tớ, lấy vợ là Nguyễn Thị
[1b] (tên húy là Quách), sinh được hai người con trai, con cả là Tòng, con
thứ là Khoáng. Khoáng lấy vợ người Chủ Sơn (Chủ Sơn nay là Thủy
Chú)
1384
là Trịnh Thị (tên húy là Thương), đến năm Ất Sửu, tháng 8, ngày
mồng 6
1385
sainh ra vua tại hương Chủ Sơn, huyện Lôi Dương
1386
. Vua
sinh ra, thiên tư tuấn tú khác thường, thần sắc tinh anh kỳ vĩ, mắt sáng,
miệng rộng, mũi cao, trên vai có một nốt ruồi, tiếng nói như chuông, dáng
đi tựa rồng, nhịp bước như hồ, kẻ thức giả đều biết vua là bậc phi thường.
Bấy giờ, họ Hồ cướp ngôi nhà Trần, rồi quân Minh xâm lược nước Nam,
chia cắt nước ta thành quận huyện, bắt nhân dân ta làm tôi tớ, luật pháp
phiền hà khắc nghiệt, thuế má lao dịch nặng nề,. Đối với những người hào
kiệt trong nước, chúng phần nhiều vờ trao cho quan tước rồi đem về an trí ở
