nói lấy đức của nhà Lý mà soi đức của nhà Lê thì [đức của Lý] dày hơn, há
chẳng đúng sao!
TRUNG TÔNG HOÀNG ĐẾ
Tên húy là Long Việt, con thứ ba của Lê Đại Hành, mẹ là Chi hậu Diệu
Nữ
335
. Lên ngôi được 3 ngày thì bị em cùng mẹ là Long Đĩnh giết, thọ 23
tuổi (983-1005). Vua không biết phòng giữ từ khi mới chớm, đến nỗi bị họa
nạn, tính nhân hậu nhưng không biết làm vua, tiếc thay!
Sau khi Đại Hành Hoàng Đế băng, vua cùng hai vương Đông Thành, Trung
Quốc và em cùng mẹ là Khai Minh Vương tranh nhau lên ngôi, giằng co 8
tháng, trong nước không có chủ. Mùa đông, tháng 10, Đông Thành Vương
thua chạy vào đất Cử Long. Vua đuổi bắt, lại chạy sang Chiêm Thành, chưa
đến nơi thì bị người châu Thạch Hà
336
giết ở cửa biển Cơ La (nay là Kỳ
La)
337
. Khi ấy, người nước cũng quy phụ Ngự Bắc Vương ở trại Phù [26a]
Lan. Vua lên ngôi được 3 ngày thì bị Long Đĩnh giết. Bầy tôi điều chạy
trốn, duy có Điện tiền quân là Lý Công Uẩn ôm xác mà khóc. Long Đĩnh
lên ngôi, truy đặt thụy cho vua là Trung Tông Hoàng Đế, cho Công Uẩn
làm Tứ sương quân phó chỉ huy sứ.
Lê Văn Hưu nói: Ngọa Triều giết anh, tự lập làm vua; bạo ngược với dân
chúng để thỏa lòng hung ác, đến nỗi mất nước mất ngôi, không phải là sự
bất hạnh của nhà Lê, lỗi ở Đại Hành không sớm đặt Thái tử và do Trung
Tông không biết phòng giữ từ khi mời chớm nên đến nỗi thế.
Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Sách Dã sử chép rằng: Đại Hành băng, Trung
Tông vâng di chiếu nối ngôi. Long Đĩnh làm loạn, Trung tông vì anh em
cùng mẹ không nỡ giết, tha cho. Sau Long Đĩnh sai bọn trộm cướp đêm
trèo tường vào cung giết Trung Tông. Thế thì Trung Tông về tình anh em
[26b] tuy là hậu, nhưng việc đứng chủ cúng tế, nối dõi tổ tiên thì xã tắc là
trọng, anh em là khinh, huốngchi là em bất dễ! Lúc ấy Trung Tông phải nêu
việc Quản Thúc, Thúc Nha
338
mà trị tội thì mới phải, nếu không làm thế thì
đem giam cầm ở một nơi riêng cho đến khi chết cũng được. Nhưng Trung
Tông lại thả lỏng thì sao cho khỏi bị phản, rốt cuộc tan họ, diệt dòng là tự
Trung Tông làm ra cả. Ngọa Triều thì có bõ trách làm chi? Cho nên người
