ĐIỂN HAY TÍCH LẠ - Trang 315

Vua Võ Đế bất bình, nổi giận bắt ông hạ ngục và xử cung hình (hoạn hay
thiến). Đó là một trong những tội nhục nhã nhứt ngày xưa. Theo luật lệ,
ông có thể bỏ tiền ra chuộc tội, nhưng ông vốn nghèo mà bạn bè khôn ai có
lòng nghĩa hiệp dám ra mặt giúp vì sợ vua ghét lây.
Bị tội cung hình, Tư Mã Thiên cho đó là một điều sỉ nhục ghê gớm, trong
thâm tâm muốn tự sát; nhưng nhớ lại chưa hoàn thành được lời di chúc của
cha, nên thấy bổn phận mình trong lúc này là phải sống để nối nghiệp cha,
nối chí người trước... Vì nghĩ như thế nên ông can đảm nhận lấy hình phạt;
rồi từ đó ông kiên nhẫn nằm trong ngục tù, dùng những ngày sống thừa để
hoàn thành bộ Sử ký.
Trong bài tựa bộ này, ông tự ví với các thánh hiền đời trước:
"Ông Thái sử gặp cái họa Lý Lăng, bị giam trong cảnh xiềng xích, bùi ngùi
than rằng: "Đó là lỗi của ta ư? Đó là lỗi của ta ư? Thân ta bị hủy không
dùng được nữa". Rồi mà nghĩ kỹ lại rằng: "Những lời nói bóng bẩy trong
kinh Thi, kinh Thư là để diễn cái chí của cổ nhân. Hồi xưa Tây Bá bị giam
trong ngục Dữu Lý mà viết Chu Dịch; Khổng Tử bị nguy ở Trần, Sái mà
soạn Xuân Thu; Khuất Nguyên bị phóng mà làm Thiên Ly Tao; Tả Khâu
mù mới có bộ Quốc Sách; Tôn Tử què chân mới bàn về binh pháp; Bất Vi
phải đày qua Thục mà bộ Lã Thị truyền lại đời sau; Hàn Phi bị tù ở Tần
mới có hai thiên thuyết nạn, cô phẫn; 300 thiên trong kinh Thi đại để là
thánh hiền phát phẫn mà làm ra. Những vị đó đều có nỗi uất kết, không nói
rõ được lòng mình nên thuật việc mới kể từ Đào Tườngđến đời Lâm Chỉ
bắt đầu từ đời Hoàng Đế (*)"
Sau khi ra khỏi ngục, Tư Mã Thiên đã trở thành người tàn phế, đời không
còn thấy chút thú vị gì. Có lẽ cũng vì thương tình và hối hận nên Võ Đế
thăng cho ông lên chức Trung thư lịnh. Nhưng lòng ông vẫn cảm thấy buồn
chán, không tha thiết gì đến danh lợi, việc đời, chỉ chuyên tâm biên soạn bộ
Sử ký mà thôi.
Nhờ chí kiên quyết nên Tư Mã Thiên đã hoàn thành được một bộ sử ký có
giá trị của nước Trung Hoa. Cho đến ngày nay, có non hơn hai ngàn năm, ai
cũng nhận "Sử ký " là một công trình sáng tác vĩ đại. Và, ai cũng lấy làm
khâm phục tài năng và ý chí kiên nhẫn có một không hai của Tư Mã Thiên.