Nguyễn Tử Quang
Điển hay tích lạ
Ngọc tỉnh liên phú
"Ngọc tỉnh liên" là "Hoa sen trong giếng ngọc". Đây là bài phú của Mạc
Đĩnh Chi.
Ông đỗ Trạng nguyên, khi vào bái yết nhà vua, Trần Anh Tông thấy hình
dung ông xấu xí quá, không muốn cho đỗ. Ông liền làm bài phú "Ngọc tỉnh
liên" để tự ví mình. Vì hoa sen vốn có tiết tháo thanh cao, không hoa nào
sánh được, tuy gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn; vả lại sen này lại trồng
trong giếng ngọc nữa thì sen càng cao quý biết bao. Ông như sen, dù có
phải ở vào hoàn cảnh ô trọc thế nào thì cũng vẫn giữ khí tiết thanh cao,
huống chi ở phải vào một thời tốt đẹp, vua minh chánh thì người ông càng
cao quý biết mấy. Sen quý nhưng phải có người sành mới biết thưởng thức.
Vua đọc bài phú của ông cho là kiệt tác nên mới yêu dùng.
Dưới đây là bài phú "Ngọc tỉnh liên" dịch ra văn nôm:
"Đương khi lửa hạ, khách cao trai thư thả, lời dòng nước biếc, vịnh khúc
phù dung; đến bến ao trong, ngâm câu nhạc phủ. Bỗng bóng ai, áo trắng mũ
vàng, phất phơ điệu cốt xương tiên, hớn hở tinh thần khác tục. Khách hỏi:
từ đâu mà lại? Thưa rằng: từ núi Hoa san. Khách kéo ghế mời ngồi vồn vã,
này dưa ngon quả quý bày ra. Chuyện gần thôi lại chuyện xa, nói cười lơi
lả, tiệc hoa tơi bời. Chuyện xong, mới hỏi khách rằng: khách đây quân tử ái
liên chăng là? Tiện đây sẵn có giống nhà, vẫn từng gìn giữ nâng niu hoa
vàng. Nọ đào lý bỉ thô còn kém, kể trúc mai đơn lạnh còn xa; nào phải
giống tăng phòng câu kỷ, nào phải phường lạc thổ mẫu đơn, cũng chẳng
phải đông ly đào cúc, mà cũng không cửu uyển linh lan; chính là một giống
sen thần, đầu non núi Họa giếng vàng sinh ra. Khách nghe nói: khen thay
quý lạ! Phải chăng giống hoa cao mười trượng, ngó cong như thuyền, lạnh
giá như băng, ngọt ngon tựa mật, xưa từng nghe tiếng, nay được thực trông.
Nghe qua đạo sĩ vui lòng, hoa trong tay áo giữ liền tặng đưa. Khách trông
thấy trong lòng hồi hộp, bút ngũ lăng tay thảo nên ca. Ca rằng:
Thủy tinh làm mái cung đình,
