KẾT LUẬN
Nếu lịch sử của tôi được đánh giá là hữu dụng đối với những ai mong muốn
có được hiểu biết đúng đắn về quá khứ như một công cụ để hiểu rõ tương lai
- một tương lai nếu không phản ánh các vấn đề liên quan tới con người thì
cũng phải song hành với những vấn đề đó - thì tôi cũng thỏa mãn rồi.
Thucydides, Lịch sử Chiến tranh Peloponnese
Dạy học ở Harvard trong năm thập niên, tôi đã chứng kiến hàng nghìn
sinh viên và giáo sư ưu tú đến rồi đi. Hàng trăm người hứa hẹn sẽ có thể làm
nên điều gì đó vĩ đại, nhưng họ lại gây thất vọng, trong khi hàng trăm người
khác vốn sở hữu ít lợi thế hơn lại thành công. Những ấn tượng ban đầu
thường đánh lừa bạn và quỹ đạo của sự việc thường rẽ theo những hướng
bất ngờ và lắt léo.
Henry Kissinger là một ví dụ tiêu biểu. Khi tôi bắt đầu học cao học tại
Harvard vào năm 1964, ông ấy là người hướng dẫn của tôi. Kissinger sinh ra
trong một gia đình có bố mẹ là người Do Thái tại một thị trấn nhỏ ở Đức,
trốn chạy Đức Quốc xã bằng cách di cư tới Mỹ, ghi danh vào quân đội, đi
học tại Harvard theo các điều khoản của Đạo luật G.I (hay còn được gọi là
Đạo luật Tái điều chỉnh Cựu binh), và cuối cùng trở thành một giáo sư. Liệu
ông ấy có được số phận lựa chọn để một ngày nào đó trở thành cố vấn an
ninh quốc gia Mỹ, người đã cùng với Nixon vạch ra quá trình xích lại gần
Trung Quốc? Bất cứ ai có suy nghĩ như vậy vào những năm 1940 và 1950
có lẽ không phải người có thần kinh bình thường. Và tương tự với Bill
Gates, người nghỉ học Harvard chỉ sau hai năm để theo đuổi đam mê với
máy tính trước khi lập nên Microsoft. Hay Mark Zuckerberg, một sinh viên
bình thường đã dành hầu hết thời gian của mình để tạo ra một công cụ trực
