Có một tú tài nghèo, không đầy nửa năm mà trúng cử nhân tiến sĩ, mũ áo
xênh xang, ngồi giữa công đường, sai bảo bách quan, thống trị muôn dân,
làm rạng danh tổ tông, vợ được phong thưởng, con được nối dõi. Điều này
có phải do may rủi mà được chăng. Không, đó là kẻ hối lộ để mua chuộc,
từ khi khai thiên lập địa đã có rồi. Xưa nay cũng có người đưa hối lộ mà
được lợi, nói chung họ được quan cao lộc hậu, con cháu đời đời là dòng dõi
trâm anh. Há đấy chẳng phải là tấm gương do cố cầu xin mà được đó sao?
Dân gian có câu: "Mua khoa cử thì phải đúng vào năm trúng cử". Câu nói
này có nghĩa là có thể cầu được và cũng không thể cầu được. Chẳng hạn
như năm không trúng cử mà cứ cầu bừa thì cũng chẳng có phúc, việc làm
không tính toán chi li chặt chẽ, một khi đã bại lộ thì danh và thực đều mất.
Lúc ấy muốn làm tú tài như cũ, cũng không được nữa. Tóm lại công danh
không thể hại người, công danh do mình tạo nên, đó là điều tối quan trọng.
Tôi kể ra đây hai câu chuyện làm thí dụ để các bạn nghe. Xưa kia có một
cậu tú tài, tính hiền lành trung hậu, luôn luôn làm điều thiện. Tổ tông xưa
đều là những người hiền lành, an phận thủ thường, chỉ có điều nhà nghèo
mà không học lên được. Năm ấy có khoa thi, cậu nhờ một gian phòng trong
chùa để đọc sách. Một hôm gần tới ngày thi, vào buổi tối cậu nghe nhà bên
có tiếng thì thầm rất lâu, sau đó thấy uống rượu rồi hát hò, cười nói oang
oang, tỏ ra rất vui sướng. Một lát sau bỗng thấy vắng lặng tĩnh mịch. Cậu tú
lúc ấy mới được yên tĩnh, nhưng vẫn không ngủ được, cậu tha thẩn dạo
bước dưới hành lang, thì thấy một người con gái thướt tha đi lại, người ấy
gần tới nơi thì cậu tú hỏi:
- Cô là ai?
- Chàng đừng sợ. - Cô gái nói. - Thiếp là ma, đến đây không phải để hại
chàng. Thiếp thấy chàng có chí học hành lại cố gắng làm điều thiện nên đến
nói cho chàng biết việc công danh đại sự. Vừa rồi thiếp thấy người tú tài
bên kia uống rượu là vì đã mua được ý mấu chốt trong kỳ này và đã mặc cả
với nhau tại đó. Thiếp đã nghe được xin báo cho chàng biết. Xưa kia cha
thiếp buôn bán ở đây và thiếp cũng chết ở đây, linh cữu thiếp gửi ở chùa
này. Nếu chàng đắc chí thiếp phiền chàng đến chỗ X, bảo với cha thiếp sớm
