Cùng sống với Nam Cao là Tô Hoài, có Núi Cứu quốc (1948). Vẫn chỉ là
những nét phác thảo. Phải đến năm 1953, cái vùng đất biên cương núi non
trùng điệp vòng phía Tây Bắc Tổ quốc mới lấp lánh trong văn học Việt
Nam với Mường Giơn giải phóng và Vợ chồng A Phủ. Và sau nữa thì tiểu
thuyết Miền tây (1967) khẳng định mảng văn học miền núi trong bức tranh
toàn cảnh văn học cách mạng Việt Nam là không thể không chú ý được, là
đã đóng chốt vào rồi. Nhà văn Tô Hoài với ngọn bút lão luyện và tài hoa,
đã chấm phá bức tranh thủy mạc về người về cảnh miền núi chinh phục
chúng ta từ nhiều năm nay. Con dế mèn phiêu lưu đã xòe cánh trên vùng
Tây Bắc... một lời khen rất có duyên về anh, và chứng tỏ cái uy thế tuyệt
đối của anh về địa bàn miền núi.
Lúc ấy Ma Văn Kháng vẫn còn là cậu học trò cần cù học, đọc và lầm lũi
như chú bé dân tộc theo mẹ đi chợ, đi theo con đường của Nam Cao, Tô
Hoài khai phá.
Tiếp bước cha anh... đấy là truyền thống dân tộc.
Đọc xong Đồng bạc trắng hoa xòe có cái mừng là thấy lớp người sau đã
kế tục được lớp người trước. Và còn nhiều hy vọng vì còn trẻ, còn khỏe,
còn như con ngựa mới chạy nước kiệu trên một quãng đường.
Ma Văn Kháng, tên thật là Đinh Trọng Đoàn, gốc người làng Kim Liên,
khu Đống Đa, Hà Nội, tham gia cách mạng năm mười hai tuổi, do thói
quen chung hồi ấy, đổi tên là Nguyễn Kháng, cho nó bí mật tông tích. Lên
dạy học Lao Kay kết nghĩa anh em với một cán bộ huyện họ Ma, và để tỏ
sự quyết tâm sống bám vùng đất này, theo lời một cán bộ tỉnh ủy khuyên:
“Vùng này không thua gì Sông Đông êm đềm đâu. Cậu muốn viết văn hãy
cố sống ở đây hết một giai đoạn”. Kháng đã đổi họ Ma, và sống trên đó gần
một phần tư thế kỷ.
Hai mươi hai năm ròng sống, làm việc, quan sát, và viết. Ma Văn Kháng
tích lũy tư liệu cần cù đúng như một con kiến tha mồi vào tổ, mỗi ngày một
ít, mỗi tháng một ít. Anh tham gia biên soạn lịch sử Đảng bộ Lao Kay,
tham gia tổ chức hội nghị tỉnh ủy nghiên cứu chuyên đề thổ ty. Nhiều tư
liệu ngấm vào anh thật tự nhiên, do việc cọ sát hàng ngày với những cán bộ
H'Mông cùng cơ quan, những buổi công tác xuống huyện, xuống xã, đi
