sấu, cây dạ hương cổ thụ đang vào mùa tàn héo. Bàng đã rụng lá. Dạ hương
xơ xác, nghều ngào những cành bọc rêu, trông hoang dại, dị thường. Nắng
hoe vàng. Gió hờ hững vẩn vơ. Trời trống tênh, hun hút, và con đường năm
ngoái khi bọn Khanh theo quân Tưởng rầm rập kéo sang còn xanh bóng
nhựa đường, nay đã long lở đầy ổ gà và lổn nhổn đá củ đậu.
Một năm trời! Một năm trời thật chỉ là một cái tích tắc trong lịch sử, một
năm trời thật có đáng là bao! Vậy mà cái khoảng thời gian vừa qua ấy đã
đầy ắp những biến cố hãi hùng. Ngày ấy, lòng Khanh chan chứa mộng
tưởng huy hoàng. Ngày ấy, đầu Khanh chất nặng mưu mô tuyệt diệu. Còn
bây giờ? Bây giờ, Khanh rỗng rễnh, trống trải thế nào.
Sự biến đổi từ cực này sang cực kia mới nhanh chóng và dường như khó
hiểu làm sao! Sao lại có thể như vậy được? Khanh không phải là kẻ lười
biếng, quen thụ hưởng. Khanh là con người của lý thuyết và hành động.
Kêu gào. Quấy rối. Phá phách. Rồi thỏa hiệp. Rồi lật mặt. Đủ cả. Vậy mà
sao cuối cùng Khanh cũng chẳng thành đạt được điều gì ngoài việc làm rối
ren thêm đoạn lịch sử vốn đã rối ren này!
Đời Khanh, đoạn này dồi dào sự kiện nhất, mặc dầu là từ sau năm 1930,
chạy dài sau sự kiện Yên Bái sang ẩn náu ở "quốc ngoại", trở thành tên tay
sai mẫn cán của tướng Lư Hán, tướng Long Vân, cũng rất phong phú tinh
tiết li kì và hấp dẫn. Phải, đây là thời kỳ thực thi những dự định, hoàn tất
những sự chuẩn bị. Vậy mà hình như tất cả đều đã đổ vỡ và dở dang?
Hay là Khanh đã quá chậm chân? Ngày hai tháng chín, Chủ tịch Hồ Chí
Minh thay mặt Chính phủ Lâm thời tuyên bố độc lập, vậy mà cuối tháng
chín quân Tưởng mới tới được Hà Nội. Và tận ngày hai tháng mười năm
ấy, đại tướng Lư Hán mới tới thủ đô cùng với Nguyễn Hải Thần, đại diện
của Việt Nam Cách mệnh đồng minh, mưu đồ thành lập chính phủ mới; còn
Khanh, Khanh còn chậm nữa: lúc ấy Khanh mới triển khai lực lượng dọc
con đường sắt Hà Nội — Vân Nam, qua Lào Cai, Yên Bái tới Việt Trì.
Chậm rồi! Nhưng chậm cũng hơn không! Khanh đã ra sức quấy phá để bù
đắp lại sự chậm trễ.
Và hình như nhờ quấy phá mà bọn Khanh lấn tới được. Tháng 10 năm
1945, có cuộc họp giữa Việt Minh với Việt Nam Quốc dân Đảng và Việt
