không khí sôi sục trong giới tri thức Pháp, gây giống cho
những tư tưởng cách mạng. Tôi còn biết anh Nguyễn rất
thích đọc tác phẩm của Vích-to Huy-gô và anh nói với tôi về
tập thơ “Hình phạt” của Huy-gô mà anh cho là rất hay. Anh
còn tranh luận với tôi về Ban-dắc nữa mà anh cũng đọc
nhiều tác phẩm của ông ta.
Tháng Chạp năm 1920, anh Nguyễn được cử làm đại biểu đi
dự Đại hội Tua của Đảng xã hội. Tôi không được đi Đại hội.
Anh Nguyễn là đại biểu Việt Nam duy nhất tại đại hội và
anh đã lên án chủ nghĩa thực dân tại Đại hội, nhắc mọi
người quan tâm đến tình hình của nhân dân anh, của nhân
dân Đông Dương đang bị thực dân Pháp thống trị. Ngay
những kẻ cơ hội chủ nghĩa cũng không thể ngăn anh nói
đến việc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân. Tại Đại hội,
anh Nguyễn đã gặp đồng chí Cla-ra Dét-kin, nữ chiến sĩ
cách mạng lão thành Đức, nghị sĩ Đức, ủy viên ủy ban
thường vụ Quốc tế cộng sản, được cử làm đại diện Quốc tế
cộng sản đến dự đại hội Tua của Đảng xã hội Pháp.
Đại hội Tua là đại hội thành lập Đảng cộng sản Pháp, đánh
dấu một sự kiện hết sức quan trọng trong đời sống chính trị
và phong trào cách mạng Pháp. Bây giờ nhắc đến việc
thành lập Đảng cộng sản Pháp, tôi nhớ ngay đến Ca-sanh,
đến Lơ-phe-vrơ, đến Cu-tuy-ri-ê và phải nhớ ngay đến đồng
chí Việt Nam ấy mà mọi người hoạt động cách mạng ở Pháp
yêu mến, đó là đồng chí Nguyễn Ái Quốc, về sau là chủ tịch
Hồ Chí Minh”
.
