Tôi hỏi người đồng chí và người bạn cùng chuyến tàu. Anh
vẫn còn cười vì vẫn còn nghĩ đến những người Triều Tiên nô
đùa trong phòng khách của quận công.
- Chúng tôi thay phiên nhau làm bếp. Chúng tôi cũng thay
phiên nhau làm ở thư viện, ở câu lạc bộ, giặt giũ. Chúng tôi
tổ chức thành công xã
. “Công xã” họp một tuần một lần
để thảo luận chính trị, và tổ chức các buổi biểu diễn nghệ
thuật, giải trí. Những sự sai phạm sẽ do một “tòa án” do
công xã bầu ra thấy cần thiết, xét xử.
- Khi học xong, anh dự định làm gì?
- Dĩ nhiên là tôi sẽ trở về Tổ quốc tôi để đấu tranh cho sự
nghiệp của chúng tôi. Ở bên chúng tôi có nhiều việc phải
làm lắm. Chúng tôi chẳng có quyền gì cả, trừ quyền đóng
thuế cho “mẫu quốc” Pháp, cho bọn chủ bản xứ. Sự việc nổi
bật nhất như thế này: chúng tôi là những người bị đô hộ,
như đồng chí biết, chúng tôi là những dân tộc “hạ đẳng”, và
vì thế chúng tôi không có quyền ứng cử, bầu cử. Ở nước
Nga, ở cái nước của những người dã man – giai cấp tư sản
dân chủ gọi các đồng chí Nga như thế - chúng tôi có đầy đủ
những quyền như công nhân Nga. Thật vậy, những đại biểu
của chúng tôi do Xô-viết của chúng tôi bầu ra theo đúng kỳ
hạn, đã cùng hội họp với các đại biểu công, nông, binh. Đó,
anh đã thấy rõ sự đối xử khác nhau của chế độ dân chủ tư
sản và chế độ dân chủ công nhân đối với chúng tôi!
Người bạn nói chuyện với tôi ngừng nói. Anh nhìn thẳng
trước mặt anh, như để đo khoảng cách giữa hai loại dân
chủ, rồi anh tiếp tục:
