II. LIỄU TÔN NGUYÊN
Liễu Tôn Nguyên
(http://imgsrc.baidu.com/baike/pic/item/b94f65ec2995d8cf2f2e21b6.jpg)
Liễu Tôn Nguyên (773-819), tự là Tử Hậu, người đất Hà Đông. Tiểu sử
của ông được Hàn Dũ chép trong bài Liễu Tử Hậu mộ trí minh (coi trang
273). Tính tình và tư tưởng của ông khác Hàn Dũ: cả hai đều nhiệt tâm giúp
nước, đều vận động phục cổ nhưng Hàn hơi cố chấp thủ cựu, tự nhận mình
là kẻ thừa kế của Khổng, Mạnh; còn Liễu thì khoáng đạt hơn, không chê
Phật, Lão mà có tư tưởng cải cách mạnh mẽ. Trong Thiên thuyết ông không
tin Trời là một vị tối linh; trong bài Phong kiến luận, ông cho rằng chế độ
phong kiến chẳng phải do ý Trời, cũng chẳng phải do ý Thánh nhân tạo nên,
nó chỉ là một giai đoạn tự nhiên trong lịch sử, mà kẻ cầm quyền chỉ cần tìm
cái lợi cho dân, chẳng cần viện lẽ hợp đạo Trời, đạo Thánh. Vì có những tư
tưởng đó, ông không được nhà vua trọng dụng, thường ngao du sơn thuỷ,
có giọng chán đời, phúng thích đời, phỏng theo Trang Tử mà viết nhiều bài
ngụ ngôn, lại theo Khuất Nguyên mà làm nhiều bài từ phú.
Ông sở trường về thể ngụ ngôn, nhất là về thể du kí. Người đời sau tôn
ông là thuỷ tổ của lối tản văn du kí. Văn ông không thống thiết như văn
Hàn Dũ nhưng có giọng mỉa mai sâu sắc hơn; những đoạn tả cảnh của ông
rất tươi đẹp, tình ý đủ cả. Âu Dương Tu và Tô Thức chịu nhiều ảnh hưởng
của ông hơn là của Hàn Dũ.
Tác phẩm của ông còn lưu lại: Văn tập 45 quyển, Ngoại tập 2 quyển, Biệt
lục 2 quyển. Dưới đây chúng tôi giới thiệu 1 bài về thể nghị luận, 1 bài về
thể ngụ ngôn và ba bài nửa tuỳ bút, nửa du kí để độc giả biết qua nghệ thuật
của họ Liễu.
