Khi ông được vời về kinh sư nhận lại chức Thứ sử thì ông Lưu Mộng
Đắc, huý Vũ Tích, người đất Trung Sơn, cũng đương bị khiển trách, phải
đến Bá Châu
, Tử Hậu khóc rằng: “Bá Châu ở sao được mà Mộng Đắc
còn mẹ, tôi không nhẫn tâm thấy Mộng Đắc khốn cùng, không biết thưa với
mẹ ra sao
, mà mẹ con cùng đi thì tuyệt nhiên không được”. Ông vào
triều dâng sớ xin lấy Liễu Châu đổi Bá Châu, dù phải tội nặng, chết cũng
không hận. Vừa may có người đem sự tình Mộng Đắc tâu với vua, mà
Mộng Đắc được đổi qua Liên Châu
Tử Hậu hồi còn trẻ, hùng tâm mưu tính cho người mà coi rẻ thân mình;
vì cậy rằng dễ gây được sự nghiệp, nên bị phế bỏ
. Khi bị phế bỏ rồi lại
không có người tương tri hay kẻ có thế lực cứu vãn cho, nên phải mất ở chỗ
xa xôi, tài không được dùng, đạo không được thi hành ở đời… Nếu Tử Hậu
ở cái thời làm Giám sát ngự sử
đã biết giữ mình được như thời làm Tư
mã, làm Thứ sử thì đâu bị biếm. Bị biếm rồi, nếu có người gắng sức đề bạt
ông lên thì ông tất được dùng mà không bị khốn khổ. Nhưng nếu Tử Hậu bị
biếm không lâu, khốn khổ không cùng cực thì tuy có tài xuất chúng, văn
học từ chương của ông cũng không thể tự lực mà đến cái mức được truyền
lại đời sau như bây giờ, điều đó không còn ngờ gì cả. Nếu Tử Hậu đắc sở
nguyện mà làm Tể tướng một thời, thì lấy danh kia đổi cái sang này bên nào
đắc bên nào thất, tất có người rõ được rồi.
Tử Hậu mất năm Nguyên Hoà thứ mười bốn, tháng mười một ngày mùng
tám, thọ bốn mươi bảy tuổi. Năm mười lăm, tháng bảy, ngày mùng mười,
đem về táng ở huyện Vạn Niên
, bên mộ tổ tiên (…) Mộ trí ghi: “Đây là
mộ của Tử Hậu, đã vững lại an, lợi cho con cháu”.
NHẬN ĐỊNH
Liễu Tôn Nguyên (coi thêm tiểu sử ở trang sau) là bạn thân của Hàn Dũ,
cũng chủ trương phong trào phục cổ. Tài năng, hoài bão, tư cách, tâm sự
cùng những nỗi thăng trầm của Liễu đều được Hàn ghi lại rành rẽ. Trong tự
sự có nghị luận: tự sự thì gọn mà đủ, nghị luận thì xác đáng mà lâm li.
Chúng tôi đã bỏ mấy hàng bàn về tình bạn bè (ở giữa bài), chỉ giữ lại đoạn
bàn về sự bất đắc chí có lợi cho văn tài ra sao; đoạn này làm ta nhớ đến câu
