XVI. Kết luận
Mục đích của cuốn sách này không phải là vạch ra một chương trình chi
tiết cho trật tự xã hội trong tương lai. Và trong khi xem xét các vấn đề quốc
tế, chúng ta đã đi hơi quá nhiệm vụ phê phán những vấn đề cơ bản vì trong
lĩnh vực này chẳng bao lâu nữa chúng ta sẽ phải đối mặt với nhu cầu tạo ra
một cơ cấu tổ chức để cho sự phát triển tương lai có thể diễn ra trong một
thời gian dài. Tất cả phụ thuộc vào việc chúng ta sẽ sử dụng cơ hội đó như
thế nào. Nhưng dù chúng ta có làm gì thì đấy cũng chỉ là sự khởi đầu của
một quá trình khó khăn và lâu dài, trong đó tất cả chúng ta đều hi vọng có
thể dần dần tạo ra một thế giới khác biệt hoàn toàn với cái thế giới mà
chúng ta đã sống suốt hai mươi lăm năm qua.
Ta hoàn toàn có quyền nghi ngờ rằng trong giai đoạn này liệu việc xây
dựng một kế hoạch chi tiết về cơ cấu nội tại của xã hội có mang lại nhiều
lợi ích hay không; và cũng khó tin rằng có một người nào đủ sức đưa ra
được kế hoạch như thế. Điều quan trọng là chúng ta phải thỏa thuận được
một số nguyên tắc nhất định và giải thoát khỏi một số sai lầm đã hướng dẫn
hành động của chúng ta trong thời gian qua. Dù có khó chịu đến đâu, chúng
ta cũng phải công nhận rằng ngay trước chiến tranh, một lần nữa chúng ta
đã ở vào giai đoạn đòi hỏi phải dọn dẹp những trở ngại do sự ngu dốt của
con người tạo ra trên đường đi của chúng ta và phải giải phóng năng lượng
sáng tạo của từng cá nhân thay vì tiếp tục cải tiến bộ máy “lãnh đạo” và
“quản lí”, nghĩa là tạo ra những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển chứ
không phải là “lập kế hoạch cho sự phát triển”. Nhưng việc đầu tiên là phải
giải phóng chúng ta khỏi việc tuyên truyền lừa mị rằng những việc chúng ta
đã làm trong thời gian vừa qua đều là những việc khôn ngoan hoặc là
không thể tránh khỏi, Chúng ta sẽ chẳng thể trở thành khôn ngoan hơn nếu
không nhận thức được rằng chúng ta đã làm nhiều việc cực kì ngu xuẩn.
Nếu chúng ta đặt ra cho mình nhiệm vụ xây dựng thế giới mới thì chúng
ta phải có gan khởi sự từ đầu, ngay cả khi điều đó có nghĩa là reculer pour
mieux sauter
. Những người tin vào các xu hướng tất yếu, những người
